Obraz społeczności karaimskiej literaturze oraz w wybranych legendach karaimskich zebranych przez Abrahama Szyszmana
Mariola Abkowicz
mariola.abkowicz@amu.edu.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Neofilologii, Instytut Orientalistyki, Zakład Polityki Językowej i Badań nad Mniejszościami (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6188-5955
Abstrakt
W Bibliotece Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie, w kolekcji Seraji Szapszała (F143) zachował się rękopiśmienny zeszyt Abrahama Szyszmana z opracowanymi przez niego w latach 30 i 40 dwudziestego wieku karaimskimi legendami krymskimi (14) i polsko-litewskimi (16). Niektóre legendy polsko-litewskie zostały przez zbieracza opatrzone rozbudowanym aparatem bibliograficznym. Analiza tekstów zebranych przez Abrahama Szyszmana, których akcja dzieje się w Trokach, Birżach, Poswolu i Nowym Mieście, porównanie ich z zachowanymi i opublikowanymi zapisami źródeł karaimskich, badań historycznych i historiograficznych pozwala na podjęcie próby opowiedzenia karaimskiej historii przez samych Karaimów od początków osadnictwa na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz umiejscowieniu ich w obrazie historycznym i kulturowym społeczności karaimskiej oraz społeczności większościowej.
Słowa kluczowe:
Abraham Szyszman, legendy karaimskie, karaimska literatura świecka, służba wojskowa, karaimskie osadnictwoBibliografia
Bibliografia
Abkowicz, M. & Sulimowicz, A. 2010. Karaj jołłary – karaimskie drogi. Karaimi w dawnej fotografii. Wrocław. Google Scholar
Aleksandrovič-Nasyfi, D. 1926. Litovskie Tatary. – Izvestiâ Obŝestva Obsledovani i Izučeniâ Azerbajdžana 2: 77–95. Google Scholar
Baliński, M. & Lipiński, T. 1886. Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym. T. 4. Warszawa. Google Scholar
Bałaban, M. 1927. Studja historyczne. Warszawa. Google Scholar
Bardach, J. 1990. Żydzi w Birżach radziwiłowskich w XVII–XVIII wieku. – Przegląd Historyczny 1–2 (81): 199–220. Google Scholar
Baskakow, N., Zajączkowski, A., Szapszał, S. (red.). 1974. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Moskwa. Google Scholar
Borawski, P. 1986. Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa. Google Scholar
Chorczenkowa, Z., Szyszman, A. (1936). Cudowny rumak W.K. Witolda. – Szyszman, A. (red.): Osadnictwo karaimskie na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wilno: 42. Google Scholar
Czacki, T. 1860. Rozprawa o Żydach i Karaitach. Z dodatkiem o życiu i pismach autora. Kraków. Google Scholar
Czacki, T. 1861. O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źródłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszym Statucie dla Litwy 1529 roku wy-danym. T. 2. Kraków. Google Scholar
Firkovič, S. (red.). [1988]. Legendy i vospominaniâ trakajskih Karaimov. Trakaj. Google Scholar
Firkovič, Z. (red.). 1890. Sbornik” starinnyh” gramot” i uzakonenij Rossijskoj Imperii kasatel’no prav i sostojanija russko-poddannyh” Karaimow”. St. Petersburg. Google Scholar
Firkowicz, A. 1872. Avne Zikkaron. Wilno. Google Scholar
Gąsiorowski, S. 2020. Karaimi w Koronie i na Litwie w XV–XVIII wieku. Kraków. Google Scholar
Jakubowski, M. 2023. Projekty kienesy w Wilnie – wybór estetyczny i ideowy. – Kulwicka-Kamińska, J., Miškinienė, G., Abkowicz, M. (red.): Turkologia we Wschodniej Europie i jej znaczenie dla mniejszości turkijskich. W 50. rocznicę śmierci prof. Ananiasza Zajączkowskiego i 80. rocznicę śmierci Leona Kryczyńskiego. Toruń–Poznań–Wilno: 299–321. Google Scholar
Kobeckij, O. 1911. Trokskìj zamok’. Iz litovskih’ vpečatlenìj. – Karaimskaâ Žiznʹ 5–6: 3. Google Scholar
Koneczny, F. 1974. Cywilizacja żydowska. Warszawa. Google Scholar
Kryczyński, L. 1932. Pamięci Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda. – Rocznik Tatarski 1 (1): 1–2. Google Scholar
Kryczyński, S. 1938. Tatarzy litewscy. Próba monografii historyczno-etnograficznej. – Rocznik Tatarski 3: 1–318. Google Scholar
Kubicki, S. 2016. Szełomo ben Aharon. – Studia Azjatystyczne 2: 77–87. https://doi.org/10.14746/sa.2016.2.05 Google Scholar
Lech, M.J. 1962. Milicja Radziwiłłów jako oręż feudałów w walce z ruchami chłopskimi na Białorusi i Litwie. – Rocznik Białostocki 3: 33–60. Google Scholar
Lelewel, J. 1844. Gilbert de Lannoy i jego podróże. Poznań. Google Scholar
Mann, J. 1972. Texts and Studies in Jewish History and Literature. T. 2. Karai-tica. New York. Google Scholar
Mardkowicz, A. 1931. O Iliaszu Karaimowiczu, zwierzchniku wojsk zaporoskich. Łuck. Google Scholar
Morelowski, M. 1945–1946. Zamek najeziorny w Trokach a źródła formy zachodnie i czarnomorskie (studium z dziejów architektury, urbanisty-ki i karaimsko-tatarsko-ormiańskich migracyj). – Myśl Karaimska 1: 75–118. Google Scholar
Muchowski, P. & Tomal, M. (red.). 2016. Uchwały i dokumenty gminne kara-imów polsko-litewskich z lat 1553–1830. Edycja krytyczna (= Prace Karaimoznawcze 4). Poznań. Google Scholar
Muchowski, P. i in. (red.). 2017. Dokumenty historii karaimów polsko-litewskich. Edycja krytyczna wybranych rękopisów w językach hebrajskim, łacińskim i polskim (= Prace Karaimoznawcze 7). Poznań. Google Scholar
Muchowski, P. & Yariv, A. 2014. Yosef Ben Mordekhay Malinowski. On the Date of His Death. – Karaite Archives 2: 1–17. https://doi.org/10.14746/ka.2014.2.05 Google Scholar
Narbutt, T. 1839. Dzieje narodu litewskiego. T. VI. Panowanie Witolda w wieku piętnastym. Wilno. Google Scholar
Neubauer, A. 1832. Aus der Petersburger Bibliothek. Beiträge und Documente zur Geschichte des Karäerthums und der karäischen Literatur. Leipzig. Google Scholar
Olgierd, S. 1928. Czarownica. Poznań. Google Scholar
Rachuba, A. 1995–1996. Siciński Władysław Wiktoryn h. Prawdzic. – Markiewicz, H. (red.): Polski słownik biograficzny. T. 36. Warszawa–Kraków: 472-473. Google Scholar
Raudeliūnas, V. & Firkovičius, R. (red.). 1982. Biržų dvaro teismo knygos, 1620–1745. Vilnius. Google Scholar
Šâučûhaite-Verbickene, Û. 2015. Očerki istorii evrejskoj obŝiny Biržaâ. – Kopčenova, I. (red.): Evrei na karte Litvy Biržaj. Problemy sohraneniâ evrejskogo naslediâ i istoričeskoj pamâti. Moskva: 69–90. Google Scholar
SGKPiks – Sulimierski, F. i in. (red.). 1880–1902. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I–XV. Warszawa. Google Scholar
Šišman, A. Legendy i predaniâ Karaimov Litvy. Biblioteka Wróblewskich Li-tewskiej Akademii Nauk F143–1531. Google Scholar
Sulimowicz-Keruth, A. 2018. Gdy Karaimi z lękiem spoglądali w niebo. – Awazymyz 4: 4–7. https://doi.org/10.33229/az.837 Google Scholar
Syrokomla, W. 1857. Wycieczka po Litwie w promieniach od Wilna. Wilno. Google Scholar
Šyšman, A. 1932–1944. Legendy i predaniâ Karaimov Biblioteka Wróblew-skich Litewskiej Akademii Nauk F143–1531, 1r–86r. Google Scholar
Szapszał, S. 1932. O zatraceniu języka ojczystego przez Tatarów w Polsce. – Rocznik Tatarski 1: 34–48. Google Scholar
Szyszman, A. 1932–1934. Osadnictwo karaimskie i tatarskie na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. – Myśl Karaimska 10 (10): 29–36. Google Scholar
Szyszman, A. 1935–1936. Osadnictwo karaimskie w Trokach za Wielkich Książąt Litewskich. – Myśl Karaimska 11 (11): 40–68. Google Scholar
Szyszman, A. 1936. Osadnictwo karaimskie na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wilno. Google Scholar
Szyszman, A. 1939. Karaj kašuhu. Jomach tirligindian Lietuva Karajłarny. – Onarmach 3: 13–14. Google Scholar
Szyszman, S. 1989. Les Karaїtes d’Europe. Motala–Uppsala. Google Scholar
Taurogiński, B. 1937. Z dziejów Nieświeża. Warszawa. Google Scholar
Tyszkiewicz, E. 1869. Birże. Rzut oka na przeszłość miasta, zamku i ordynacyi. St. Petersburg. Google Scholar
Tyszkiewicz, J. 1997. Karaimi litewscy w czasach Witolda i sprawa przywileju datowanego rokiem 1388. – Studia Źródłoznawcze 36: 45–64. Google Scholar
Tyszkiewicz, J. 2012. Dzieje Karaimów w państwie polsko-litewskim do końca XV wieku i ich związki z Krymem. – Machul-Telus, B. (red.): Karaimi. Warszawa: 11–24. Google Scholar
Witkowski, R. 2017. Z dziejów Karaimów w Wielkim Księstwie Litewskim. Uwagi krytyczne nad źródłami i stanem badań (do XIX w.). – Muchowski, P., Tomal, M., Witkowski, R. (red.): Karae Edom. Studia nad historią i kulturą Karaimów I Rzeczypospolitej. Poznań: 6–142. Google Scholar
Wróblewska, U. 2015. Działalność kulturalno-oświatowa Karaimów w Drugiej Rzeczypospolitej. Białystok. Google Scholar
Zajączkowski, A. 1961. Karaims in Poland. History, Language, Folklore, Scien-ce. Warszawa. Google Scholar
Autorzy
Mariola Abkowiczmariola.abkowicz@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Neofilologii, Instytut Orientalistyki, Zakład Polityki Językowej i Badań nad Mniejszościami Polska
https://orcid.org/0000-0001-6188-5955
Bibliotekarz, karaimoznawca, pracownik dydaktyczny w Zakładzie Polityki Językowej i Bedań nad Mniejszościami Instytutu Orientalistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydawca i redaktor naczelny historyczno-społeczno-kulturalnego kwartalnika karaimskiego „Awazymyz”. Redaktorka książek i autorka artykułów poświęconych tematyce karaimskiej. Swe zainteresowania badawcze skupia przede wszystkim na antroponimii karaimskiej, karaimskim życiu społecznym, a także na historii społeczności karaimskich w Trokach i Wilnie w XIX i XX w. oraz w powojennej Polsce. Jako przedstawiciel społeczności karaimskiej bierze udział w pracach Komisji Wspólnej Mniejszości Narodowych i Rządu. Przewodnicząca Zarządu Związku Karaimów Polskich i członek Zarządu Fundacji Karaimskie Dziedzictwo. Adres do korespondencji: mariola.abkowicz@amu.edu.pl.
Statystyki
Abstract views: 14PDF downloads: 13
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Almanach Karaimski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.
Inne teksty tego samego autora
- Mariola Abkowicz, Przemysław Rotengruber, Dylematy integracyjne mniejszości karaimskiej , Almanach Karaimski: Tom 10 (2021)
- Mariola Abkowicz, Status społeczny rodziny karaimskiej na przykładzie historii rodziny Kobeckich w XVII-XX w , Almanach Karaimski: Tom 10 (2021)
- Mariola Abkowicz, Działalność organizacyjna Karaimów z pierwszej fali emigracji rosyjskiej w przededniu II wojny światowej na podstawie korespondencji z hachanem Serają Szapszałem , Almanach Karaimski: Tom 3 (2014)
- Mariola Abkowicz, Diariusz trocki jako źródło do badań nad historią samorządu trockiego oraz społeczności karaimskiej w Trokach w latach 1918–1927 , Almanach Karaimski: Tom 6 (2017)
- Mariola Abkowicz, Anna Sulimowicz, Nowe dane o biografii karaimskiego poety Szymona Kobeckiego , Almanach Karaimski: Tom 5 (2016)
- Mariola Abkowicz, Lustracje i spisy rewizyjne podatników jako źródło do badań antroponimicznych, demograficznych i genealogicznych społeczności karaimskiej w XVIII i XIX wieku , Almanach Karaimski: Tom 11 (2022)
- Mariola Abkowicz, Towarzystwo edukacyjne "Limmud Tora" , Almanach Karaimski: Tom 4 (2015)
- Joanna Kulwicka-Kamińska, Galina Miškinienė, Mariola Abkowicz, The Beginnings of Turkology in Eastern Europe and its Importance for Turkic Minorities. Commemorating the 50th Anniversary of Prof. Ananiasz Zajączkowski’s and the 80th anniversary of Leon Kryczyński’s deaths , Almanach Karaimski: Tom 8 (2019)
- Mariola Abkowicz, Karaimi we Wrocławiu , Almanach Karaimski: Tom 1 (2007)
- Mariola Abkowicz, Informacje dla autorów , Almanach Karaimski: Tom 2 (2013)
