Rolnicze święto «Orach toju» w obrzędowości Karaimów Wileńszczyzny okresu międzywojennego
Mariusz Pawelec
lip3012@gmail.comBadacz niezależny (Opole) (Польща)
https://orcid.org/0000-0002-6936-3470
Анотація
Artykuł przedstawia karaimskie święto rolnicze zwane Orach toju. Obchodzono go jesienią w Trokach na Wileńszczyźnie w latach 1929-1939. Autor omówił jego pochodzenie, nazwę oraz przebieg uroczystości. Wykorzystano dostępne źródła archiwalne: relacje, korespondencję i zdjęcia. Święto przerwała II wojna światowa i nacjonalizacja pól karaimskich w Trokach. Mimo to Orach toju, świeckie dożynki, wpisały się w kulturę karaimską.
Ключові слова:
święto rolnicze Orach toju, obrzędy Karaimów, Troki, MiędzywojnieПосилання
Посилання
Źródła Google Scholar
Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie (BLAN), F. 143-241, F. 143-1248, F. 301-354, F. 301-407. Google Scholar
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), DŻS XII 8b/p.87/14. Google Scholar
Trockie Muzeum Historyczne w Trokach (TIM), K 809, K 1326, 2221. Google Scholar
Archiwum Związku Karaimów Polskich. Google Scholar
Bibliografia Google Scholar
Abkowicz, Mariola, Sulimowicz, Anna, Jak powstał projekt „Orach Toju 2013”, „Awazymyz”, nr 4 (41), 2013, s. 12–16. Google Scholar
Abkowicz, Mariola, Sulimowicz, Anna, Karaimi w Niepodległej, „Awazymyz”, nr 1 (58), 2018, s. 24–27. Google Scholar
[Babadžan, Aleksandr A.], Kalendar’ karaimov-tûrkov. Prazdniki i pamâtnye daty, „Karaimskie vesti”, nr 1 (82), 2008, s. 8. Google Scholar
Baraš, Â[kov] I., Kefeli, V[alentin] I., Šamaš, S[ergej] Â. Kratkaâ istoriâ krymskih karaimov, [w:] Karaimy, Materialy k serii «Narody i kul’tury», vyp. XIV, kn. 1, Moskva 1993, s. 9–31. Google Scholar
Borawski, Piotr, Zwyczaje i obrzędy religijne Karaimów litewskich, „Acta Baltico-Slavica”, t. XIX, 1990, s. 265–295. Google Scholar
Čepienė Irena, Historia litewskiej kultury etnicznej, tłum. Mieczysław Jackiewicz, Kaunas 2000. Google Scholar
Czerniak, Grażyna, Czas przejścia. Wybrane letnie i jesienne obyczaje Litwinów i Żmudzinów, [w:] Transformacja środowiska międzynarodowego i jego wielowymiarowość, t. I, red. Roman Kordoński [et al.], Lwów – Olsztyn 2016. Google Scholar
Čoref, Mihal Â., Krymskie karaimy. Èlementy âzyčestva, [w:] Bogi Tavridy. Istoriâ religij narodov Kryma, red. Anatolij S. Glušak, Pavel I. Artûh, Sevastopol’ 1997, s. 220–228. Google Scholar
Čypčychlej učma Trochka. Lietuva karajlarnyn jyrlary / Į Trakus paukščiu plasnosiu. Lietuvos karaimų poezija, ed. Karina Firkavičiūtė, Vilnius 1997. Google Scholar
Delegacja ludności karaimskiej u p. wojewody, „Kurjer Wileński”, 1929, nr 210, s. 3. Google Scholar
Depesza karaimów trockich do wojewody wileńskiego, „Kurjer Wileński”, 1929, nr 212, s. 3. Google Scholar
Dubiński, Aleksander, Karaimska Wystawa Etnograficzna w Trokach, [w:] idem, Caraimica. Prace karaimoznawcze, red. Tadeusz Majda, Warszawa 1994, s. 265–268. Prymarnie tekst wydany w: „Muzealnictwo”, nr 33, 1990, s. 73–77. Google Scholar
Dubiński, Aleksander, Szymona Firkowicza twórczość literacka w języku karaimskim, [w:] idem, Caraimica. Prace karaimoznawcze, red. Tadeusz Majda, Warszawa 1994, s. 201–210. Tekst prymarnie ukazał się po rosyjsku: „Vil’niûs” 1993, nr 8, s. 126–133, po polsku: „Przegląd Orientalistyczny”, nr 3–4 (167–168), 1993, s. 204–210. Google Scholar
Dubiński, Aleksander, Z życia Karaimów trockich w okresie międzywojennym, [w:] Karaimi (materiały z sesji naukowej), red. Aleksander Dubiński, Eugeniusz Śliwka, Pieniężno 1987, s. 30–40. Google Scholar
Dubiński, Aleksander, Życie społeczne i kulturalne Karaimów na Wileńszczyźnie lat międzywojennych, [w:] idem, Caraimica. Prace karaimoznawcze, red. Tadeusz Majda, Warszawa 1994, s. 249–256. Prymarnie tekst ogłoszony [w:] Wilno – Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur, red. Elżbieta Feliksiak [et al.], t. I, Białystok 1992, s. 329–342. Google Scholar
Firkowicz, Szymon, O Karaimach w Polsce, Troki 1938. Google Scholar
Firkowicz, Szymon, Orach toju oraz polski przekład Anny Sulimowicz, „Awazymyz”, nr 3 (32), 2011, s. 3. Google Scholar
F., S. [Firkowicz, Szymon], Troki. Orach Toju, „Myśl Karaimska”, t. XII, 1937–1938, z. 12, s. 149. Google Scholar
Gimbatova, Madina B., Duhovnaâ kul’tura nogajcev v XIX – načale XX v., Mahačkala 2005. Google Scholar
Gloger, Zygmunt, Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. IV, Warszawa 1903. Google Scholar
Hafuz, Mark È., Karaimy. Istoriko-ètnografičeskie očerki, Materialy k serii «Narody i kul’tury», vyp. XIV, kn. 4, Moskva 1993. Google Scholar
(J.) [Jakubowski, Józef], U Karaimów w Trokach, „Młody Krajoznawca Śląski”, nr 12, 1935, s. 14–17. Google Scholar
(J.) [Jakubowski, Józef], Z obrzędów i obyczajów karaimskich, „Młody Krajoznawca Śląski”, nr 24, 1937, s. 22–23. Google Scholar
Karaimsko-russko-pol’skij slovar’ / Słownik karaimsko-rosyjsko-polski, ed. Nikołaj A. Baskakow, Seraja M. Szapszał, Ananiasz Zajączkowski, Moskwa 1974. Google Scholar
Karaimy [w:] Krym. Socvetie nacional’nyh kul’tur: tradicii, obyčai, prazdniki, obrâdy, ed. Nina V. Malyševa, Nina N. Voloŝuk, kn. 2, Simferopol’ 2003, s. 5–51. Google Scholar
Karaj dińliliarniń jalbarmach jergialiari. vol. II: Ochumach üčiuń adiet’ vahdalarynda, ed. Mykolas Firkovičius, Vilnius 1999. Google Scholar
Karaj jyrlary. Sbornik poèzii litovskih karaimov / Karaj jyrlary. Lietuvos karaimų poezijos rinktinė, ed. Mihail I. Firkovič, Vil’niûs 1989. Google Scholar
Kerejtov, R[amazan]. H., Narodnyj kalendar’ i kalendarnaâ obrâdnost’ nogajcev, [w:] Kalendar’ i kalenarnaâ obrâdnost’ narodov Karačaevo-Čerkesii, red. Veniamin P. Kobyčev [et al.], Čerkessk 1989. Google Scholar
Kobeckajte, Galina, Karaimy: byt’ i ostat’sâ, „Vil’niûs” 1990, nr 4, s. 103–112. Google Scholar
Kobeckaitė, Halina, Teatralizuotas vaidinimas, „Trakų žemė”, nr z 3.01.2014 r., wersja online: http://www.traku-zeme.lt/teatralizuotas-vaidinimas/ [dostęp: 17.08.2017]. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz, Karaimische Texte im Dialekt von Troki, Kraków 1929. Google Scholar
Krywko, Jan, O ogórku trockim. Nieco z historji uprawy ogórka w Trokach, „Tygodnik Rolniczy”, nr 33/34, 1926, s. 355–358; nr 35/36, s. 374–377, nr 37/38, s. 408–409. Toż samo jako osobna uzupełniona odbitka Wilno 1926. Google Scholar
Kulwieć, [Eugeniusz], Troki: przewodnik, Wilno 1939. Google Scholar
Lavrinovičûs, Markas, Avaldan kieliasigia. Iz dalëkogo prošlogo v buduŝee, Trakaj 2011. Google Scholar
Lietuvos karaimų poezijos rinktinė „Karaj jyrlary” / Sbornik poèzii litovskih karaimov „Karaj jyrlary”, ed. Mihail I. Firkovič, Vil’niûs 1989. Google Scholar
L-y, M., Wśród przywiązanych do Rzplitej karaimów, „Kurjer Bydgoski”, nr 199, 1933, s. 5. Google Scholar
Miśkiewicz, Ali, Tatarzy polscy, 1918–1939. Życie społeczno-kulturalne i religijne, Warszawa 1990. Google Scholar
Musaev, Kenesbaj M., Leksika tûrskih âzykov v sravnitel’nom osveŝenii. Zapadnokypčakskaâ grupa, Moskva 1975. Google Scholar
Opyt slovarâ tûrskih narečij / Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, ed. Wilhelm. Radloff, t. I, cz. 2, Sankt-Peterburg 1893. Google Scholar
Ovezov, Džan Mamed, Naselenie doliny Čandyra i srednego tečeniâ Sumbara, Ašhabad 1976. Google Scholar
Pawelec, Mariusz, Obraz karaimskich Trok na łamach „Młodego Krajoznawcy Śląskiego”, „Awazymyz”, nr 4 (53), 2016, s. 14–17. Google Scholar
(PAT), Delegacja ludności karaimskiej u woj. Raczkiewicza, „Hasło Łódzkie”, 1929, nr 252, s. 1. Google Scholar
Pełczyński, Grzegorz, Karaimi polscy, Poznań 2004. Google Scholar
Pełczyński, Grzegorz, Karaimskie święta, „W Drodze”, nr 9 (181), 1988, s. 75–79. Google Scholar
Piątkowski, M., Karaimszczyzna w oczach Żyda. (Reportaż z Trok), „Nasza Opinja”, 1936, nr 64 (191), s. 6–7. Google Scholar
Pilecki, Szymon, Bogusław i Kamila Firkowiczowie i ich potomkowie, „Almanach Karaimski”, nr [1] 2007, s. 85–100. Google Scholar
Pilecki, Szymon, Chłopiec z Leśnik. Dziennik z lat 1939–1945, [Wrocław] 2009. Google Scholar
Pilecki, Szymon, Karaimskie życie społeczne i religijne okresu międzywojennego, czas wojny, decyzje o przyjeździe do Polski, [w:] Karaimi, red. Beata Machul-Telus, Warszawa 2012, s. 34–52. Google Scholar
Pileckij, Šimon, Tradicionnye karaimskie prazdniki v Trakae v gody Vtoroj Mirovoj vojny, [w:] Krymskie karaimy. Istoričeskaâ territoriâ. Ètnokul’tura, red. Ûrij A. Polkanov, Simferopol’ 2005, s. 51–55. Google Scholar
Polkanov, A[leksandr] I., Krymskie karaimy, [Bahčisaraj] 1994. Google Scholar
Regulacje hipotek, [w:] Obwieszczenia Publiczne: dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości, nr 82, Warszawa 1937, s. 10–14. Google Scholar
Sarač, Mihail S., Religiâ krymskich karaev (karaimov) ot šamanizma do filosofsko-religioznogo učeniâ Anana Ben Davida, [w:] Karaimskaâ narodnaâ èncyklopediâ, t. II: Vera i religiâ, red. Mihail S. Sarač, Pariž 1996, s. 11–27. Google Scholar
Seraya Szapszal’s Karaim collection, ed. Žygintas Būčys, Vilnius 2003. Google Scholar
Sigaeva, Galina V., Krymskie karaimy v Trakaj. Iz arhiva M. F. Slinkina, [w:] Sbornik dokladov konferencii „Slinkinskie čteniâ” pamâti professora M. F. Slinkina, red. Sergej S. Ŝevelev, Denis V. Dorofeev, Simferopol’ 2013, s. 47–50. Google Scholar
Słownictwo karaimskie. Karaimsko-polsko-niemiecki słownik / Westkaraimische Sprache. Karaimisch-polnisch-deutsches Wörterbuch, ed. Aleksander Mardkowicz, Łuck 1935. Google Scholar
Sykała, Janusz, Z państwa Chazarów na Wybrzeże Gdańskie (Karaimi – geneza i doktryna), „Rocznik Gdański” 1985, z. 1, s. 207–221. Google Scholar
Sz-n, S. [Szyszman, Szymon], Życie karaimskie w Polsce, „Myśl Karaimska”, t. II, 1929, z. 2, s. 41–42. Google Scholar
Šajtan, I[gor]., Prazdnovanie Orax-Toû v Simferopole, „Karaimskie vesti”, nr 33, 1997, s. 2. Google Scholar
Šajtanov, S[ergej]. I., Sukkot ili Orax toû?, „Izvestiâ Duhovnogo Upravleniâ karaimov Respubliki Krym” 29 (38), 2018, s. 11–13. Google Scholar
Šaknys, Žilvytis, Karaimų kalendorinės šventės valstybinių švenčių aspektu, „Lietuvos etnologija”, nr 15 (24), 2015, s. 99–128. Google Scholar
Šaknys, Žilvytis, Problemy funkcionirovaniâ tradicionnyh prazdnikov v sovremennom mnogonacinal’nom gorode, [w:] Prazdniki i obrâdy v Uralo-Povolže: tradicii i novacii v sovremennoj kul’ture, otv. red. E[katerina]. A. Âgafova, Samara 2016, s. 12–17. Google Scholar
Szapszał, Hadży Seraja, Przeszłość i teraźniejszość Karaimów, „Wiedza i Życie”, 1934, nr 3, s. 213–224. Google Scholar
[Tiriâki, Viktor Z.], Orak’’ Toû. Prazdnik urožaâ, Evpatoria 2006. Google Scholar
Tiriâki, Viktor Z., Pavlenkova, Nadežda V., Tradicionnye izdeliâ iz teksta u krymskih karaimov, [w:] Hleb v narodnoj kul’ture, Moskva 2004, s. 323–341. Google Scholar
Tochtermann, Jan Jerzy, Troki, zarys antropogeograficzny, Wilno 1935. Google Scholar
Tokarczyk, Andrzej, Karaimizm. Saga polskich Karaimów, Warszawa 2006. Google Scholar
Tokarczyk, Andrzej, The Smallest Miniority, „Poland”, 1984, nr 1, s. 34, 56. Google Scholar
Witort, Jan, Zarysy prawa zwyczajowego ludu litewskiego, Lwów 1898. Prymarnie opublikowane w częściach na łamach czasopisma „Lud” 1897–1898. Google Scholar
Wróblewska, Urszula, Działalność kulturalno-oświatowa Karaimów w Drugiej Rzeczypospolitej, Białystok 2015. Google Scholar
Z pobytu Pana Ministra Rolnictwa na Wileńszczyźnie, „Tygodnik Rolniczy”, nr 35/36, 1930, s. 491–494. Google Scholar
Zefir [Firkowicz, Zarach], Tienry siuwiarynia bołuszad, „Dostu Karajnyn”, t. II, 1932, s. 11–13. Google Scholar
Znamierowska-Prüfferowa, Maria, Materiały dotyczące obrzędowości Karaimów Wileńszczyzny, „Etnografia polska”, t. III, 1960, s. 426–432. Google Scholar
Życie karaimskie w Polsce. Troki, „Myśl Karaimska”, t. X, 1932–1934, z. 10, s. 117. Google Scholar
##libcom.authors##
Mariusz Paweleclip3012@gmail.com
Badacz niezależny (Opole) Польща
https://orcid.org/0000-0002-6936-3470
Doktor nauk humanistycznych, badacz kultury religijnej, edytor materiałów źródłowych do dziejów stosunków wyznaniowych w epoce nowożytnej. Członek Polskiego Towarzystwa Badań Reformacji oraz międzynarodowej Komisji do Badań nad Reformacją w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej przy Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, redaktor rocznika „Almanach Karaimski”, autor (bądź współautor) siedmiu publikacji książkowych oraz szeregu artykułów i opracowań.
##libcom.statistics##
Abstract views: 164PDF downloads: 100
Ліцензія
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.
Статті цього автора (авторів), які найбільше читають
- Mariusz Pawelec, Tadeusza Czackiego spotkania z Karaimami , Almanach Karaimski: Том 6 (2017)
- Mariusz Pawelec, Aleksander Mardkowicz jako kolekcjoner i popularyzator folkloru karaimskiego , Almanach Karaimski: Том 8 (2019)
- Mariusz Pawelec, Listy do Wilna , Almanach Karaimski: Том 2 (2013)
- Mariusz Pawelec, Wybrane źródła do dziejów gminy karaimskiej w Haliczu oraz jej prawnej pozycji w Cesarstwie Austriackim w XIX w. , Almanach Karaimski: Том 10 (2021)
- Mariusz Pawelec, Nowe szczegóły z biografii Aleksandra Mardkowicza (1875–1944) , Almanach Karaimski: Том 4 (2015)
- Mariusz Pawelec, Muzułmańskie echa wizyty Hadży Seraji Szapszała w Jugosławii w 1936 roku , Almanach Karaimski: Том 5 (2016)
- Mariusz Pawelec, Petr Kaleta, Tajemné etnikum z Krymu. Osudy příslušníků karaimské emigrace do meziválečného Československa, Koniasch Latin Press, Praha 2015, ss. 423, il., mapy, indeks osobowy, ISBN 978-80-87773-28-4. , Almanach Karaimski: Том 4 (2015)
- Mariusz Pawelec, Stefan Gąsiorowski, Zarach Zarachowicz i jego wyniesienie na urząd hazzana w Haliczu w 1929 r. Przyczynek do dziejów liturgii karaimskiej. „Kwartalnik Historii Żydów”, nr 4 (244) 2012, s. 573–581. , Almanach Karaimski: Том 4 (2015)
- Mariusz Pawelec, Publicystyka Aleksandra Mardkowicza dotycząca tematyki prawa notarialnego. , Almanach Karaimski: Том 7 (2018)
- Mariusz Pawelec, Listy Ananiasza Zajączkowskiego do Seraji Szapszała i Aleksandra Mardkowicza , Almanach Karaimski: Том 2 (2013)