Tadeusza Czackiego spotkania z Karaimami

Mariusz Pawelec

lip3012@gmail.com
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk Społecznych (Polska)

Abstrakt

Uczonym, który jako pierwszy rozpoczął badania nad Karaimami we Wschodniej Europie, był hrabia Tadeusz Czacki (1765–1813). Początkowo w Pierwszej Rzeczypospolitej Polskiej, jako członek komisji rządowej, zajmował się Czacki kwestią podatków ludności karaimskiej. Był w 1788 r. zwolennikiem zwolnienia jej od podatku pogłównego. Możliwe, że był on inicjatorem petycji Karaimów z Łucka, napisanej w 1790 r. do polskiego sejmu. Memoriał wzywał do uchwalenia organizacji podatkowej dla Karaimów, odrębnej od Żydów. Po upadku państwa polskiego, Czacki był nadal rzecznikiem interesów polskich Karaimów w Cesarstwie Rosyjskim. Świadczy o tym list wysłany w 1807 r. do niego przez Karaimów Łucka. Hrabia Czacki został członkiem powołanego przez cara Aleksandra I komitetu dla rozwiązania spraw żydowskich. W takim kontekście należy odczytać jego rozprawki o Żydach i o Karaimach, wydane w 1807 r. i tłumaczone na rosyjski. Dzięki temu może on być nazwany ojcem karaimistyki.


Słowa kluczowe:

Tadeusz Czacki, Pierwsza Rzeczpospolita Polska, Rosja, Karaimi, karaimistyka

Bibliografia

Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (BCzart.), sygn. 1181, 1182, 1183, 2855. Google Scholar

Astren, Fred, Karaite historiography and historical consciousness, [w:] Karaite Judaism. A Guide to its history and literary sources, ed. Meira Polliack, Leiden 2003, s. 25–69. Google Scholar

Bałaban, Majer, Studja historyczne, Warszawa 1927. Google Scholar

Beršadskij, Sergej, Litovskіe evrei. Istoriâ ih ûridičeskago i obŝestvennago položeniâ v Litve ot Vitovta do Lûblinskoj unii, 1388–1569, S.-Peterburg 1883. Google Scholar

Biblioteka Stanisława Augusta na Zamku Warszawskim. Dokumenty, wyd. Jadwiga Rudnicka, „Archiwum Literackie”, t. XXVI, Wrocław 1988. Google Scholar

Bulkina, Inna, «Izvestnaâ famil’â». Pol’skij patriot graf Faddej Čackij, „Studia Russica Helsingiensia et Tartuensia”, vol. XII, Tartu 2011, s. 250–264. Google Scholar

[Čackij, Tadeuš], Issledovanie o evreâh karaitah, „Severnyj arhiv”, č. XXVI, 1827, nr 6, s. 97–111. Google Scholar

Chmielowski, Piotr, Tadeusz Czacki. Jego życie i działalność wychowawcza, Petersburg 1898. Google Scholar

Cybulski, Radosław, Józef Zawadzki – księgarz, drukarz, wydawca, Wrocław 1972. Google Scholar

Czacki, Tadeusz, Listy do Gotfryd[a] Ernesta Grodka, tłum. i wyd. Zygmunt Węclewski, „Przewodnik Naukowy i Literacki” (dodatek do „Gazety Lwowskiej”), IV, 1876, nr 11, s. 1116–1137. Google Scholar

Czacki, Tadeusz, List do Karamzina, wyd. Jan Wierzbicki, „Athenaeum”, 1847, nr 5, s. 193–196. Google Scholar

Czacki, Tadeusz, O Karaitach, [w:] Pomniki historyi i literatury polskiej, wyd. Michał Wiszniewski, t. II, Kraków 1835, s. 127–146. Google Scholar

Czacki, Tadeusz, O Litewskich i Polskich prawach, o ich duchu, źrzódłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszem Statucie dla Litwy 1529 Roku wydanem, t. II, Warszawa 1801. Google Scholar

Czacki, Tadeusz, Rozprawa o Karaitach, [w:] Rosprawa o Żydach, Wilno 1807, s. 247–272. Google Scholar

Danowska, Ewa, Poglądy Tadeusza Czackiego na kwestię żydowską, [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. Feliks Kiryk, Przemyśl 1991, s. 159–164. Google Scholar

Danowska, Ewa, Tadeusz Czacki 1764–1813. Na pograniczu epok i ziem, Kraków 2006. Google Scholar

Dorn, Bernhard, Rost, Reinhold, Catalogue des manuscripts et xylographes orientaux de la Bibliothèque Impériale Publique de St. Pétersbourg, St. Pétersbourg 1852. Google Scholar

Dubiński, Aleksander, Włodzimierz Zajączkowski in memoriam, „Przegląd Orientalistyczny”, nr 1-4, 1983, s. 183–187. Google Scholar

Eisenbach, Artur, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785-1870 na tle europejskim, Warszawa 1988. Google Scholar

Gąsiorowski, Stefan, Karaimi w Koronie i na Litwie w XV-XVIII wieku, Kraków – Budapeszt 2008. Google Scholar

Grabski, Andrzej Feliks, Oświeceniowy antenat pozytywistów – Tadeusz Czacki jako historyk, [w:] idem, Orientacje polskiej myśli historycznej. Studia i rozważania, Warszawa 1972, s. 54–103. Google Scholar

Jakubowski, Ireneusz, Tadeusza Czackiego "Rozprawa o Żydach" a prawo rzymskie, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, t. LXXII, 2005, s. 9–20. Google Scholar

Kaczkowski, Karol, Szkoła Krzemieniecka i Tadeusz Czacki, [w:] idem, Wspomnienia 1808-1831, wyd. Tadeusz Oksza Orzechowski, t. I, Lwów 1876, s. 1–54. Google Scholar

Knot, Antoni, Czacki Tadeusz (1765–1813), [w:] Polski słownik biograficzny, red. Władysław Konopczyński, t. IV, Kraków 1938, s. 144–146. Google Scholar

Kołłątaj, Hugo, Korrespondencya listowna z Tadeuszem Czackim, wyd. Ferdynand Kojsiewicz, t. I-III, Kraków 1844. Google Scholar

Korzon, Tadeusz, Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764-1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, t. I-VI, wyd. 2, Kraków – Warszawa 1897-1898. Google Scholar

Kraszewski, Józef Ignacy, Pierwsze prace Tadeusza Czackiego S[tarosty]. N[owogrodzkiego]., „Athenaeum”, t. II, 1846, s. 5–66. Google Scholar

Kraushar, Aleksander, Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800-1832, t. I-IV, Kraków – Warszawa 1900-1906. Google Scholar

Langier, Cecylia, Tadeusz Czacki jako historyk, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie”. Pedagogika, t. 8/10, 1999-2001, s. 145–157. Google Scholar

Langier, Cecylia, Tadeusz Czacki. Pisarz, patriota, działacz oświatowy, Częstochowa 2007. Google Scholar

Lelewel, Joachim, Listy. Oddział pierwszy: Listy do rodzeństwa pisane, t. I-II, Poznań 1878-1879. Google Scholar

Lelewel, Joachim, Przygody w poszukiwaniach i badaniu rzeczy narodowych polskich, [w:] idem, Polska dzieje i rzeczy jej, t. I, Poznań 1858, s. I–C. Google Scholar

Lelewel, Joachim, Sprawa żydowska w r. 1859, w liście do Ludwika Merzbacha rozważana, Poznań 1860. Google Scholar

Maciejowski, Wacław Aleksander, Żydzi w Polsce, na Rusi i Litwie […], Warszawa 1878. Google Scholar

Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. VI, oprac. Artur Eisenbach [et al.], Wrocław – Warszawa – Kraków 1969. Google Scholar

Materjały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi: Z archiwum drukarni i księgarni Józefa Zawadzkiego z lat 1805-1865, wyd. Tadeusz Turkowski, t. 1, Wilno 1935. Google Scholar

Melamed, Efim, Porickij bibliofil, „Al’manah bibliofila”, vyp. V, Moskva 1978, s. 115–126. Google Scholar

Mężyński, Kazimierz, K. C. Mrongowiusz jako kandydat na profesora gramatyki języków słowiańskich w Gimnazjum Krzemienieckim, „Rocznik Gdański”, t. XXI, 1962, s. 53–112. Google Scholar

Mindlin, Aleksandr, Deâtel’nost’ komitetov, komissij i soveŝanij po evrejskim reformam v Rossii v XIX – načale XX veka, „Voprosy istorii”, 2000, nr 8, s. 43–61. Google Scholar

Mindlin, Aleksandr, Gosudarstvennye, političeskie i obŝestvennye deâteli Rossijskoj imperii v sud’bah evreev, 1762-1917. Spravočnik personalij, Sankt-Peterburg 2007. Google Scholar

Mirga, Andrzej, Czacki a Cyganie, [w:] Rozprawki Tadeusza Czackiego, red. Sławomir Staszak, Oświęcim 1992, s. 9–20. Google Scholar

Neubauer, Adolf, Aus der Petersburger Bibliothek. Beiträge und Documente zur Geschichte des Karäerthums und der karäischen Literatur, Leipzig 1866. Google Scholar

Nowak, Andrzej, Jan Potocki, Mikołaj Karamzin, Tadeusz Czacki, Joachim Lelewel. Refleksje nad politycznym i ideowym kontekstem polsko-rosyjskiej współpracy naukowej w pierwszej ćwierci XIX wieku, [w:] idem, Od imperium do imperium. Spojrzenia na historię Europy Wschodniej, Kraków 2004, s. 147–166. Google Scholar

Osiński, Alojzy, O życiu i pismach Tadeusza Czackiego, Krzemieniec 1816. Google Scholar

Pawelec, Mariusz, Obecność tematyki karaimskiej w kulturze i nauce polskiej, [w:] Karaimi, red. Beata Machul-Telus, Warszawa 2012, s. 92–118. Google Scholar

Pezda, Janusz, Volumen hoc deest. Volumen hoc desideratur. O brakach w zasobie rękopisów Biblioteki Książąt Czartoryskich, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa”, t. IV, 2011, s. 115–167. Google Scholar

Reychman, Jan, Orient w kulturze polskiego Oświecenia, Wrocław 1964. Google Scholar

Smoleński, Władysław, Stan i sprawa Żydów polskich w XVIII wieku, Warszawa 1876. Google Scholar

Smoleński, Władysław, Z dziejów wewnętrznych Polski za Stanisława Augusta, [w:] idem, Pisma historyczne, t. III, Kraków 1901. Google Scholar

Smoliński, Tadeusz, Karaimi i bożnica ich w Łucku (cz. 6), „Ziemia”, 1912, nr 8, s. 116–119. Google Scholar

Syrokomla, Władysław, Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna, t. I-II, Wilno 1857-1860. Google Scholar

Szyszman, Simon, Lettres de Jan Wandorph (XVIIe siècle), „Bulletin d’études karaïtes”, vol. I, 1983, s. 87–88. Google Scholar

Szyszman, Simon, Où la conversion du roi Khazar Bulan a-t-elle eu lieu?, [w:] Hommages á Andrè Dupon-Sommer, eds. André Caquot, Marc Philolenko, Paris 1971, s. 523–538. Google Scholar

Tyszkiewicz, Jan, Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVII w., Warszawa 1989. Google Scholar

Witkowski, Rafał, Odezwa Karaimów łuckich w czasach reform Sejmu Wielkiego, „Almanach Karaimski”, nr 1, 2007, s. 53–58. Google Scholar

Wolf, Johann Christoph, Notitia Karaeorum, ex Mardochaei, Karaei recentioris, tractatu haurienda […], Hamburgi et Lipsiae 1714. Google Scholar

Zajączkowski, Ananiasz, Karaims in Poland. History, language, folklore, science, Warsaw – La Haye – Paris 1961. Google Scholar

Zajączkowski, Ananiasz, Listy do Aleksandra Mardkowicza, „Almanach Karaimski”, nr 2, 2013, s. Google Scholar

Zajączkowski, Włodzimierz, Z dziejów gminy karaimskiej w Łucku, „Myśl Karaimska”, z. 12, 1938, s. 109–110. Google Scholar

Zelenčuk, Valentin Stepanovič, Naselenie Bessarabii i Podnestrov’â v XIX v., Kišinev 1979. Google Scholar

Ziółek, Jan, Sprawa Żydów na Sejmie Czteroletnim, „Teka Komisji Historycznej PAN Oddział w Lublinie”, t. VI, 2009, s. 9–15. Google Scholar

Żukowski, Szymon, Profesor Uniwersytetu Wileńskiego. Korespondencja i materiały z nim związane ze zbiorów Działu Dokumentacji Muzeum Narodowego w Warszawie, zebr. i oprac. Kazimiera Żukowska, „Przegląd Wschodni”, t. VII, 2001, s. 517–548. Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2017-12-20

Cited By / Share

Pawelec, M. (2017). Tadeusza Czackiego spotkania z Karaimami. Almanach Karaimski, 6, 135–162. https://doi.org/10.33229/ak.2017.6.04

Autorzy

Mariusz Pawelec 
lip3012@gmail.com
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk Społecznych Polska

Doktor nauk humanistycznych, badacz kultury religijnej, edytor materiałów źródłowych do dziejów stosunków wyznaniowych w epoce nowożytnej. Pracownik dydaktyczny Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. Członek Polskiego Towarzystwa Badań Reformacji oraz międzynarodowej Komisji do Badań nad Reformacją w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej przy Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, redaktor rocznika „Almanach Karaimski”, autor (bądź współautor) siedmiu publikacji książkowych oraz szeregu artykułów i opracowań. Adres do korespondencji: lip3012@gmail.com.



Statystyki

Abstract views: 137
PDF downloads: 102


Licencja

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:

  • uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
  • bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w  oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.

Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.


Inne teksty tego samego autora