Z prywatnego archiwum Aleksandra Mardkowicza: listy z Poniewieża
Anna Sulimowicz-Keruth
anna.sulimowicz@uw.edu.plUniwersytet Warszawski, Wydział Orientalistyczny, Zakład Turkologii i Ludów Azji Środkowej (Pologne)
https://orcid.org/0000-0003-4560-8936
Résumé
Publikacja przedstawia treść 18 listów napisanych w latach 1933–1939 przez czterech Karaimów z Poniewieża do znanego działacza społecznego, pisarza i wydawcy, Aleksandra Mardkowicza z Łucka. Korespondencja ta dostarcza unikatowych informacji o kontaktach pomiędzy Karaimami w Rzeczpospolitej Polskiej a zamieszkałymi na terenie Republiki Litewskiej w okresie, gdy pomiędzy oboma krajami nie było stosunków dyplomatycznych i nie działała wymiana pocztowa. Listy rzucają światło na mało znane aspekty tych kontaktów, odsłaniają stosunki panujące w gminie poniewieskiej, literackie ambicje jej członków, kulisy pracy nad wydawanym w Poniewieżu czasopismem „Onarmach”. Pięć z nich zostało napisanych po karaimsku, co czyni je również cennym źródłem materiału do badań językoznawczych nad północnolitewską odmianą dialektu północno-zachodniokaraimskiego.
Mots-clés :
Aleksander Mardkowicz, Rapolas Grigulevičius, Jokūbas Maleckas, Mihail Tinfovičius, Karaimi w Poniewieżu, Karaimi w RydzeRéférences
Références
Rękopisy Google Scholar
Kolekcja J. Sulimowicza, Warszawa: Google Scholar
JSul.VI.12/AMar.5.01.06 listy Michała Tynfowicza. Google Scholar
JSul.VI.12/AMar.06 list I. Beima. Google Scholar
JSul.VI.12/AMar.8.01.05 listy Rafała Grygulewicza, syna Samuela. Google Scholar
JSul.VI.12/AMar.7.01.03 listy Rafała Grygulewicza, syna Johoszui. Google Scholar
JSul.VI.12/AMar.9.01.04 listy Jakowa Maleckiego. Google Scholar
AGKŁ VII.14 Rewizska Skazka, Łuck 1834 Google Scholar
Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne (Lietuvos valstybės istorijos archyvas), Wilno Google Scholar
LPAH F. 515 ap. 15, b. 204 Rewizska Skazka, Troki 1811 Google Scholar
LPAH F. 1818 ap. 1, b. 3 Zapisy metrykalne kienesy karaimskiej w Poniewieżu, 1923–1937. Google Scholar
Biblioteka Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk Google Scholar
(Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka), Wilno. Google Scholar
BWLAN, F.143–468, k. 8ro–vo list A. Mardkowicza do S. Szapszała z 10 listopada 1935 r. Google Scholar
Źródła drukowane Google Scholar
Čyharuvču [M. Tinfavičius], Ochuvčularha, „Onarmach” 1934, nr 1, s. 1–2. Google Scholar
Janhy hanhala da šarajat, „Onarmach” 1938, nr 2, s. 25–26. Google Scholar
Jyrlar, „Onarmach” 1938, nr 2, s. 34–35. Google Scholar
Listy Ananiasza Zajączkowskiego do Seraji Szapszała i Aleksandra Mardkowicza, „Almanach Karaimski” 2013, t. 2, s. 61–187, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2013.02.01. Google Scholar
Malecki, Jaakow, Jazdahy kiečiadia, „Karaj Awazy” 1938, z. 11, s. 4. Google Scholar
[Mardkowicz, Aleksander], Acyk bitik Karaj dzymatłarha, „Karaj Awazy” 1932, z. 1 (3), s. 24. Google Scholar
[Mardkowicz, Aleksander], Onuncu atłam, „Karaj Awazy” 1936, z. 10, s. 1–3. Google Scholar
Puszkin, Aleksander, Bajka o popie i jego parobku Jołopie, przeł. J. Tuwim, [w:]. Tuwim, Julian, Dzieła, t. 4, Warszawa 1959, s. 535–540. Google Scholar
Szyszman, Abraham, Osadnictwo karaimskie na Ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wilno 1936. Google Scholar
Üvriatiuv ekspedicijasy Italjanlarnyn, „Onarmach” 1938, nr 2, s. 22–24. Google Scholar
Z życia Karaimów w Polsce, „Myśl Karaimska” 1936, z. 11 (1935–1936), s. 115. Google Scholar
Opracowania Google Scholar
Aleksandrova, Ûliâ, Delo Majkapara: žizn’ i smert’ tabačnogo koroljâ, 4.06.2021, http://www.freecity.lv/zhzl/72454/ [dostęp 31.12.21]. Google Scholar
Dimenštejn, Il’â, Neizvestnoe o Rige: po sledam vostočnyh kafe, 6.06.2019, https://press.lv/post/neizvestnoe-o-rige-po-sledam-vostochnyh-kafe [dostęp 31.12.21]; Google Scholar
Gąsiorowski, Stefan, Odkrywanie karaimskich pieśni: Karaimska Środa literacka w Wilnie w 1932 r., „Prace Historyczne” 2019, nr 146 (4), s. 809–835. Google Scholar
Gąsiorowski, Stefan, The Karaims in Latvia Through the End of World War II: Status and Research Perspectives, „Acta Turcica”, Özel Sayı „Polonya ve Türk Dünyası Sempozyumu Bildirileri (13–14 Mayıs 2019, Krakow)”, Kasım 2019. https://actaturcica.files.wordpress.com/2019/11/iii-01–158–168.pdf [dostęp: 8.11.2021]. Google Scholar
Izidorius Kisinas, [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija, 2016, https://www.vle.lt/straipsnis/izidorius-kisinas/ [dostęp: 10.09.2021]. Google Scholar
Kizilov, Mikhail, The Sons of Scripture: The Karaites in Poland and Lithuania in the Twentieth Century, Warsaw-Berlin 2015, https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110425260/html [dostęp: 21.11.2021]. Google Scholar
List of Riga ghetto imprisoners (source: house registers of Riga ghetto; lists were made by Tamara Zitcere), http://www.rgm.lv/wp-content/uploads/2011/10/Rigas-geto-maju-gramatas.pdf [dostęp 21.11.2021]. Google Scholar
Mihails Maikapars, strona Time Note, https://timenote.info/en/person/view?id=7068105 [dostęp 31.12.21]. Google Scholar
Pawelec, Mariusz, Aleksander Mardkowicz jako kolekcjoner i popularyzator folkloru karaimskiego, „Almanach Karaimski” 2019, t. 8, 157–174, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2019.8.4. Google Scholar
Prohorov, D. A., Krymskie karaimy v sostave Vooružënnyh sil Ûga Rossii (1918–1920), „Vestnik Kemerovskogo gosudarstvennogo universiteta” 2015, t. 6, nr 2 (62), s. 288–294. Google Scholar
Ščerbinskis, Valters, Przedstawiciele narodów muzułmańskich oraz Karaimi na Łotwie od końca XIX wieku do czasów obecnych, [w:] K. Jasiewicz (red.), Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772–1999, Warszawa 1999, s. 299–309. Google Scholar
Sulimowicz, Anna. Listy do Łucka: Aleksander Mardkowicz jako adresat korespondencji Ananiasza Zajączkowskiego, „Almanach Karaimski” 2013, t. 2, s. 37–60, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2013.2.03. Google Scholar
Sulimowicz-Keruth, Anna, Rękopis z archiwum Aleksandra Mardkowicza zawierający przysłowia i maksymy w północnozachodnim dialekcie języka karaimskiego, „Almanach Karaimski” 2019, t. 8, s. 175–201, DOI: https://doi.org/10.33229/ak.2019.8.5. Google Scholar
Sulimowicz-Keruth, Anna, Preserving a cultural heritage: Karaim proverbs documented by Rapolas Grigulevičius of Panevėžys, – G. Miškinienė, T. Girniuvienė (ed.), Lietuvos ir Turkijos istorinės, kultūrinės ir literatūrinės sąsajos. Totorių ir karaimų įnašas / Lithuania and Turkey: Historical, Cultural and Literary Connections. Contributions of Tatars and Karaims / Litvanya ve Türkiye: Tarihî, Edebî ve Kültürel İlişkiler. Tatar ve Karay Türklerinin Katkıları, Vilnius 2021, s. 291–304. Google Scholar
Sulimowicz-Keruth, Anna, Karaimskie przysłowia z Poniewieża, „Awazymyz” 2019, 1–2 (62–63), s. 19–20, DOI: https://doi.org/10.33229/az.860. Google Scholar
Zajączkowski, Włodzimierz, Karaimskij poet Mihail Tinfowič (1935–1936) i ego tvorčestvo, „Rocznik Orientalistyczny” 1982, t. 62, z. 2, s. 35–64. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, [rec.], J. Malecki – Jok. Maleckas [verte]; Krylovas-Puškinas-Lermontovas. Rinktiniai Raštai Karaimu kalboje – Ištyrhan Tiuziuvliar kiočiudiu. Paneveźys-Lietuva 1938. 16o str. 30 + 1 nl., „Myśl Karaimska” 1937–1938, 12 (12), s. 131–132. Google Scholar
Zudusī Latvija senos zīmejumos, atklātnēs un fotogrāfijās no 19.gs beigām līdz mūsdienām [Łotwa, która odeszła, na starych rysunkach, pocztówkach i fotografiach od końca XIX wieku do współczesności]. Latvijas Nacionālā Bibliotēka http://www.zudusilatvija.lv [dostęp 21.11.21]. Google Scholar
Publikacje wzmiankowane w korespondencji do A. Mardkowicza Google Scholar
Firkowicz, Abraham, ’Aḇne Zikkaron: ham-meʾasep̄rešimot ham-maṣewot ʻal qiḇre bene Yisraʾel be-ḥaṣi ha-’i Qrim, Vilna 1872. Google Scholar
Karaimy: (vyderžki iż knigi „Universal’noe opisanie Kryma” 1875 g.), „Karaimskaja Žizn’” 1912, nr 8–9, s. 75–81. Google Scholar
Karaj sez-bitigi. Słownik karaimski. Karaimisches Wörterbuch, Łuck 1935. Google Scholar
Kokenaj, B. [Boris], Bir-niecia biergianlar karaj sioz-bitiktian, „Onarmach” 1939, z. 3, s. 25–31. Google Scholar
Kondaraki, Vasilij, Universal’noe opisanie Kryma, St. Petersburg 1875. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz, Karaimische Texte im Dialekt von Troki. Teksty karaimskie w narzeczu trockiem, Prace Komisji Orjentalistycznej Polskiej Akademji Umiejętności 11, Kraków 1929. Google Scholar
Levi-Babovič, T. S. [Lewi-Babowicz, Towija Simowicz], Istorijasy Karajlarnyn Litva da Leh bijlikliarnin sormachlarda da karuvlarda, „Onarmach” 1938, z. 2, s. 6–14. Google Scholar
Malecki, Jaakow, Bazłyk jerde, „Karaj Awazy” 1936, nr 9, s. 7–12. Google Scholar
[Malecki, Jakow], Pop da iszczisi Bałda: Rus-tildian kioczirdi Jaakow Malecki, „Karaj Awazy” 1936, nr 10, s. 9–10. Google Scholar
[Malecki, Jakow], Krylovas-Puškinas-Lermontovas: Rinktiniai Raštai Karaimų Kalboje. Iš rusų kalbos verte Jok. Maleckas – Ištyrhan tiuziuvliar kiociurdiu orus-tildian Jakov Malecki, Panevežys –Lietuva 1938. Google Scholar
Maleckas, Jokubas [Malecki, Jakow], Muzhul jovėl, „Onarmach” 1938, nr 3, s. 15–24. Google Scholar
Mardkowicz, Aleksander Synowie Zakonu. Kilka słów o Karaimach, Łuck 1930. Google Scholar
Mardkowicz, Aleksander, O Iljaszu Karaimowiczu, zwierzchniku wojsk zaporoskich, Łuck 1931. Google Scholar
Mardkowicz, Aleksander, Ogniska karaimskie (Łuck, Halicz, Wilno, Troki), Łuck 1932. Google Scholar
Mardkowicz, Aleksander, Aj jaryhynda, Łuck 1933. Google Scholar
Mardkowicz, Aleksander, Aziz tas, Łuck 1934. Google Scholar
Mardkovič, Aleksandr [Mardkowicz, Aleksander], Įstatymo sūnūs. Įžangos žodis, „Onarmach” 1934, nr 1, s. 8–16. Google Scholar
Mardkowicz-Kokizow, Aleksander, Janhy jirłar, Łuck 1937. Google Scholar
Mardkowicz (Kokizow), Aleksander, Tozdurhan Birtik (Bary icin – dert surada), Łuck 1939. Google Scholar
Słownictwo karaimskie. Karaimsko-polsko-niemiecki słownik, Łuck 1933. Google Scholar
Szełumiel Łopatto da anyn jirłary, „Karaj Awazy” 1934, nr 2, s. 1–4. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, Krótki wykład gramatyki języka zachodnio-karaimskiego (narzecze łucko–halickie), wyd. Aleksander Mardkowicz, Łuck 1931. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, Sufiksy imienne i czasownikowe w języku zachodnio-karaimskim (przyczynek do morfologji języków tureckich). Les suffixes nominaux et verbaux dans la langue des Karaïms occidentaux (contribution à la morphologie des langues turques). [= Prace Komisji Orjentalistycznej Polskiej Akademji Umiejętności 15]. Kraków 1932. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, Przekłady Trenów Jeremiasza w narzeczu trocko-karaimskiem, „Rocznik Orientalistyczny” 1934, t. 8, s. 181–192. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, Elementy tureckie na ziemiach polskich, „Rocznik Tatarski”, t. 2, Zamość 1935, s. 199–228. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, Przekłady trenów Jeremiasza w narzeczu trocko-karaimskim, „Rocznik Orientalistyczny” 1936, t. 10, s. 158–178. Google Scholar
Zajączkowski, Ananjasz, Z dziejów literatury wróżbiarskiej („Objaśnienia drgań” części ciała i „Księga losów”), „Myśl Karaimska” 1936, t. XI, s. 24–39. Google Scholar
Zajončkovski, A. [Zajączkowski, Ananiasz], Karaj tili, „Onarmach” 1938, z. 2, s. 3–5; „Onarmach” 1939, z. 3, s. 2–3. [Przekład części wstępnej na język polski: Karaj tili, przeł. A. Sulimowicz-Keruth, „Awazymyz” 2021, nr 1–2 (70–71), s. 21, DOI: https://doi.org/10.33229/az.925]. Google Scholar
Zemerłer (Karaj sezinde). Jarykka cyhardy Aleksander Mardkowicz – Pieśni religijne Karaimów (w języku karaimskim), wyd. Aleksander Mardkowicz, Łuck 1930. Google Scholar
Authors
Anna Sulimowicz-Keruthanna.sulimowicz@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski, Wydział Orientalistyczny, Zakład Turkologii i Ludów Azji Środkowej Pologne
https://orcid.org/0000-0003-4560-8936
Doktor nauk teologicznych, adiunkt w Zakładzie Turkologii i Ludów Azji Środkowej Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego oraz adiunkt Instytucie Językoznawstwa i Przekładoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pełni funkcję sekretarza Związku Karaimów Polskich w RP i członka zarządu Fundacji Karaimskie Dziedzictwo, jest członkiem kolegiów redakcyjnych czasopism „Awazymyz” i „Almanach Karaimski”. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół zagadnień dotyczących dziejów i kultury Karaimów, ze szczególnym uwzględnieniem karaimskich społeczności Łucka i Halicza. Jest autorką licznych publikacji z tego zakresu, a także przekładów z literatury karaimskiej. W ramach działalności dydaktycznej prowadzi zajęcia ze współczesnego języka tureckiego i klasycznej literatury tureckiej. Zajmuje się również działalnością translatorską – przełożyła na język polski m.in. powieści laureata literackiej nagrody Nobla, Orhana Pamuka.
Statistics
Abstract views: 150PDF downloads: 95
Licence
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.
Articles les plus lus par le même auteur ou la même autrice
- Anna Sulimowicz-Keruth, Dokument z 1824 roku z archiwum gminy karaimskiej w Łucku , Karaim Almanac: Vol. 9 (2020)
- Anna Sulimowicz-Keruth, Rękopis z archiwum Aleksandra Mardkowicza zawierający przysłowia i maksymy w północno-zachodnim dialekcie języka karaimskiego , Karaim Almanac: Vol. 8 (2019)
- Anna Sulimowicz-Keruth, Karaimi w publikacji Arkadija Tretiakowa Kupcy goroda Kieva , Karaim Almanac: Vol. 7 (2018)
- Anna Sulimowicz-Keruth, Z archiwum Aleksandra Mardkowicza: listy Zaracha Zarachowicza , Karaim Almanac: Vol. 11 (2022)