Listy Sergiusza Rudkowskiego do Profesora Tadeusza Kowalskiego
Michał Németh
michal.nemeth@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński, Wydział Filologiczny, Instytut Językoznawstwa (Pologne)
https://orcid.org/0000-0002-4720-7637
Résumé
W niniejszym artykule przedstawiono korespondencję między Sergiuszem Rudkowskim (1873–1944), karaimskim literatem i działaczem społecznym, a Profesorem Tadeuszem Kowalskim (1889–1948), założycielem współczesnej orientalistki w Polsce. Listy powstały w okresie międzywojennym (między 1926 a 1939 rokiem) i dotyczą przede wszystkim spraw językowych i badań naukowych. Niestety zachowały się wyłącznie listy przesłane przez Rudkowskiego, a przechowywane są one w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. Odpowiedzi Kowalskiego nie przetrwały drugiej wojny światowej. Kolekcja składa się z sześciu listów: dwa z nich napisane zostały po karaimsku (w dialekcie łucko-halickim), cztery listy sporządzono w języku polskim. Do jednego z polskojęzycznych listów Rudkowski dołączył tekst swego przemówienia w języku karaimskim z prośbą by Kowalski przetłumaczył go na język polski. Niniejsza praca zawiera więc edycję krytyczną łącznie ośmiu tekstów: sześciu listów, jednego załącznika oraz tłumaczenia owego załącznika. W artykule zawarto również analizę językową teksów karaimskich, co jest tu szczególnie istotne z uwagi na fakt, że w chwili obecnej dysponujemy stosunkowo małą liczbą źródeł, które mogą stanowić podstawę do badań nad dialektem łucko-halickim języka zachodniokaraimskiego jako języka potocznego, a mowa tu przecież u języku już wymarłym. Większość znanych nam źródeł to utwory religijne lub literackie, które do takich badań z oczywistych względów się nie nadają. Z uwagi więc na tę okoliczność fragmenty karaimskie otrzymały obszerny komentarz językoznawczy ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk potocznych i słowiańskich wpływów strukturalnych. Do artykułu załączono facsimilia listów.
Mots-clés :
Karaimi w Łucku, język karaimski, dialekt łucko-halicki języka karaimskiego, Sergiusz Rudkowski, Tadeusz Kowalski, historia orientalistyki polskiej okresu międzywojennegoRéférences
Références
Źródła Google Scholar
F301-332 = List A. I. Firkowicza (szammasza kienesy karaimskiej w Łucku) do Zarządu Duchownego Karaimów w Trokach. Datowany na 10 marca 1911 roku. 1 karta. Przechowywany w Wilnie w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich. Google Scholar
JSul.III.02 = Kolekcja modlitw i pieśni religijnych w języku hebrajskim i karaimskim (z wyjątkiem jednego utworu napisanego w języku polskim). Rękopis powstał w XIX wieku (między 1807 a 1832 rokiem). Kopistą był Mordechaj ben Josef z Łucka. 289 kart. Przechowywany w kolekcji Józefa Sulimowicza (1913–1973) w Warszawie. Google Scholar
Prace naukowe Google Scholar
Abkowicz, Mariola & Sulimowicz, Anna. 2010. Karaj jołłary – karaimskie drogi. Karaimi w dawnej fotografii. [Wrocław]. Google Scholar
Chafuz, Mark Èzrovič. 1995. Russko-karaimskij slovaŕ. Krymskij dialekt. Moskva. Google Scholar
Chotzner, Joseph. 1891. Immanuel di Romi, a thirteenth century Hebrew poet and novelist. – The Jewish Quarterly Review 4/1: 64–89. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1960. Z dziejów badań nad językiem i literaturą karaimską (od końca XIX w.). – Przegląd Orientalistyczny 2 (34): 145–156 [Przedruk w: Dubiński, Aleksander. 1992. Caraimica. Prace karaimoznawcze. Pod redakcją Tadeusza Majdy. Warszawa: 73–90]. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1971. Prace karaimoznawcze prof. Ananiasza Zajączkowskiego. – Przegląd Orientalistyczny 79/3: 282–285. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1974. Bibliografija trudov po karaimskomu jazyku i literature i pečatnych tekstov na karaimskom jazyke. – Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič & Zajączkowski, Ananiasz & Šapšal, Seraja Markovič (red.). Karaimsko-russko-poĺskij slovaŕ. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Moskva: 14–28. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1981. Prof. Dr. Włodzimierz Zajączkowski – on the occasion of his 65th birthday. – Ural-Altaische Jahrbücher. Neue Folge 1: 255–269. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1983. Włodzimierz Zajączkowski in memoriam. – Przegląd Orientalistyczny 1–4 (125–126): 186. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1991. Sergiusz Rudkowski. – Markiewicz, Henryk et al. (red.). Polski słownik biograficzny. T. 32/4. Wrocław, Warszawa, Kraków: 604. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1994. Obnovlenie karaimskogo jazyka v pervoj polovine našego stoletija. – Rocznik Orientalistyczny 49/2: 59–63. Google Scholar
Dubiński, Aleksander. 1998. Fragmenty korespondencji prof. Tadeusza Kowalskiego z Aleksandrem Mardkowiczem. – Przegląd Orientalistyczny 1 (145): 62–67. Google Scholar
Dziekan, Marek Marian. 1996. Badania arabistyczne profesora Tadeusza Kowalskiego (1889–1948). – Przegląd Orientalistyczny 1–2 (177–178): 67–72. Google Scholar
Dziurzyńska, Ewa. 1998. Der Nachlaß von Tadeusz Kowalski. – Stachowski, Marek (red.). Languages and culture of Turkic peoples. (= Studia Turcologica Cracoviensia 5). Kraków: 13–19. Google Scholar
Dziurzyńska, Ewa. 1999. Podróże naukowe Tadeusza Kowalskiego w świetle materiałów archiwalnych. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 29–53. Google Scholar
Dziurzyńska, Ewa. 2007. Tadeusz Kowalski 1889–1948. – Dziurzyńska, Ewa & Ďurčanský, Marek (red.). Korespondencja Tadeusza Kowalskiego z Janem Rypką i Bedřichem Hroznym. Opracowali: Ewa Dziurzyńska, Marek Ďurčanský, Pavel Kodera. Kraków: 7–14. Google Scholar
Gąsiorowski, Stefan. 2020. Karaimi w Koronie i na Litwie w XV–XVIII wieku. Wydanie drugie, poszerzone. Kraków, Budapeszt, Syrakuzy. Google Scholar
Godzińska, Marzena. 2014. Włodzimierz Zajączkowski – badacz folkloru ludów tureckich. – Almanach Karaimski 3: 37–40. Google Scholar
Hübner, Piotr. 1999. Tadeusza Kowalskiego koncepcja organizacji nauki polskiej po drugiej wojnie światowej. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 19–28. Google Scholar
JRS = Slepcov, Petr Alekseevič (red.). 1972. Jakutsko-russkij slovaŕ. Moskva. Google Scholar
KarRPS = Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič & Zajączkowski, Ananiasz & Šapšal, Seraja Markovič (red.). 1974. Karaimsko-russko-poĺskij slovaŕ. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Moskva. Google Scholar
Kończak, Izabela. 2017. Dwudziestoletnia przyjaźń na odległość. Listy profesora Tadeusza Kowalskiego do akademika Ignacego Kraczkowskiego. – Czerwiński, Grzegorz & Konopacki, Artur (red.). Wschód muzułmański w ujęciu interdyscyplinarnym. Ludzie – teksty – historia. Białystok: 85–101. Google Scholar
Kowalska-Lewicka, Anna. 1999. Tadeusz Kowalski w oczach córki. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 67–78. Google Scholar
Kowalska-Lewicka, Anna. 2008. Wspomnienie o moim Ojcu Tadeuszu Kowalskim. – Zaborski, Andrzej (red.). Ibrahim Ibn Jakub i Tadeusz Kowalski w sześćdziesiątą rocznicę edycji. Kraków: 19–24. Google Scholar
Kowalski, Kazimierz. 1999. Tadeusz Kowalski – oczami syna. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 63–66. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1917. Piosenki ludowe anatolskie o rozbójniku Czakydżym. – Rocznik Orientalistyczny 1: 334–355. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1919. Zagadki ludowe tureckie. (= Prace Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności 1). Kraków. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1922. Ze studjów nad formą poezji ludów tureckich. (= Prace Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności 5). Kraków. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1929. Karaimische Texte im Dialekt von Troki. (= Prace Komisji Orjentalistycznej Polskiej Akademji Umiejętności 11). Kraków. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1931. Osmanisch-türkische Dialekte. – Houtsma, Martijn Theodor & Arnold, Thomas Walker & Basset, René & Hartmann, Richard (red.). Enzyklopädie des Islām, t. IV. Leiden: 991–1011. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1936. Najpilniejsze zadania karaimoznawstwa. – Myśl Karaimska 11 (1935–1936): 12–23. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. 1937–1938. Wyrazy kipczackie w języku Ormian polskich. – Myśl Karaimska 12: 27–40. Google Scholar
Kurzowa, Zofia. 1985 [2006]. Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Wydanie trzecie: 2006. Kraków. Google Scholar
Kurzowa, Zofia. 1993 [2006]. Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Wydanie drugie: 2006. Kraków. Google Scholar
Levi, Boris Zacharovič. 1996. Russko-karaimskij slovaŕ. Krymskij dialekt. Odessa. Google Scholar
Maciuszak, Kinga. 2008. The Persian suffix -(e)stān ‘the land of’. – Studia Etymologica Cracoviensia 13: 119–140. Google Scholar
Majda, Tadeusz (red.). 2013. Urzeczeni Orientem. Listy Ananiasza Zajączkowskiego do Tadeusza Kowalskiego. Warszawa. Google Scholar
Mardkowicz, Aleksander. 1935. Karaj sez-bitigi. Słownik karaimski. Karaimisches Wörterbuch. Łuck. Google Scholar
Muchowski, Piotr & Tomal, Maciej & Sulimowicz, Anna & Witkowski, Rafał & Yariv, Arie. 2017. Dokumenty historii Karaimów polsko-litewskich. Edycja krytyczna wybranych rękopisów w językach hebrajskim, łacińskim i polskim. (= Prace Karaimoznawcze 7). Poznań. Google Scholar
Németh, Michał. 2006. Nieznane wiersze karaimskie Sergiusza Rudkowskiego (dialekt łucko-halicki). Edycja krytyczna. Kraków [niepublikowana praca magisterska obroniona na Uniwersytecie Jagiellońskim, Wydział Filologiczny, Katedra Filologii Tureckiej]. Google Scholar
Németh, Michał. 2011a. A different look at the Lutsk Karaim sound system (from the second half of the 19th century on). – Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 128: 69–101. Google Scholar
Németh, Michał. 2011b. Unknown Lutsk Karaim letters in Hebrew script (19th–20th centuries). A critical edition. (= Studia Turcologica Cracoviensia 12). Kraków. Google Scholar
Németh, Michał. 2012. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość karaimskiej działalności kulturalnojęzykowej. – Machul-Telus, Beata (red.). Karaimi. Warszawa: 53–72. Google Scholar
Németh, Michał. 2014. A historical phonology of Western Karaim. Alveolars and front labials in the south-western dialect. – Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 131/3: 247–267. Google Scholar
Pawelec, Mariusz. 2014. Sto lat temu: literacki świt nad Styrem. – Awazymyz 25/3: 18–22. Google Scholar
Pawelec, Mariusz. 2015. Nowe szczegóły z biografii Aleksandra Mardkowicza (1875–1944). – Almanach Karaimski 4: 19–32. Google Scholar
Pekarskij, Èduard Karlovič. 1907–1930. Slovaŕ jakutskago jazyka. S.-Peterburg, Leningrad. Google Scholar
Polkanov, Jurij Aleksandrovič. 1994. Obrjady i obyčai krymskich karaimov-tjurkov: ženiba, roždenie rebenka, pochorony. Bachčisaraj. Google Scholar
Pritsak, Omeljan. 1965. Schriftenverzeichnis Ananiasz Zajączkowski 1925–1963. – Ural-Altaische Jahrbücher 36/3–4: 234–251. Google Scholar
Radloff, Wilhelm. 1893–1911. Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. T. 1–4 (t. 1/1–2: 1893; t. 2/1–2: 1899; t. 3/1–2: 1905; t. 4/1–2: 1911). St. Petersburg. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1928. Tezgieninde. – Myśl Karaimska 1/4–5: 34. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1931a. Dostłar. Satyr kotarmak tirlikten jizip-ałhan. Łuck. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1931b. Korutkan dżuwaherłer. – Karaj Awazy 2: 19–20. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1932. Krwawe echo Humania na Wołyniu (Rzeź Kotowska 1768 r.). Łuck. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1933. Tutuwłanmahy Karajłarnyn Łuckada (sahync). Łuck. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1935. Kart Łucka. – Karaj Awazy 8: 14–18. Google Scholar
Rudkowski, Sergjusz. 1939. Dostłar (II ïlisi). Caja kotarmak caja ucurłaricin. Łuck. Google Scholar
Rudkowski, Nazim. 2015. Karaimskie dorastanie w Rafałówce. – Awazymyz 3 (48): 4–11. Google Scholar
Sicińska, Katarzyna. 2013. Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii). Łódź. Google Scholar
Siemieniec-Gołaś. 1998. Tadeusz Kowalski (1889–1948). – Stachowski, Marek (red.). Languages and culture of Turkic peoples. (= Studia Turcologica Cracoviensia 5). Kraków: 9–11. Google Scholar
Stachowski, Marek. 1998. Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul. – Türk Dilleri Araştırmaları 8: 211–228. Google Scholar
Sulimowicz, Anna. 1999. Wpływ Tadeusza Kowalskiego na rozwój życia kulturalnego i społecznego w Łucku i Haliczu. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 55–61. Google Scholar
Sulimowicz, Anna. 2002. Znaczenie halickich Karaimów dla rozwoju polskiej turkologii. – Novochako, L. & Fedoruk, O. & Beregovśkyj, O. (red.). Karajimy Galyča: istorija ta kuľtura. Materialy mižnarodnoji konferenciji. Ľviv, Galyč. Google Scholar
Sulimowicz, Anna. 2012. Polscy turkolodzy Karaimi. Od przedmiotu do podmiotu badań naukowych. – Machul-Telus, Beata (red.). Karaimi. Warszawa: 119–144. Google Scholar
Sulimowicz, Anna. 2017a. Życie społeczne gminy karaimskiej w Łucku w okresie międzywojennym (1919–1939). Praha [niepublikowana rozprawa doktorska obroniona na Uniwersytecie Karola, Wydział Teologii Husyckiej]. Google Scholar
Sulimowicz, Anna. 2017b. Życie w dawnym Łucku. – Awazymyz. Pismo Historyczno-społeczno-Kulturalne Karaimów 28/2: 14–18 [przekład artykułu S. Rudkowskiego (1935) z komentarzem]. Google Scholar
Sulimowicz-Keruth, Anna. 2020. Dokument z 1824 roku z archiwum gminy karaimskiej w Łucku. Przyczynek do zagadnienia rozproszenia osadnictwa karaimskiego na Wołyniu w XIX wieku. – Almanach Karaimski 9: 149–160. Google Scholar
Tryjarski, Edward. 1971. Główne prace turkologiczne prof. Ananiasza Zajączkowskiego. – Przegląd Orientalistyczny 79/3: 271–276. Google Scholar
Tryjarski, Edward. 1998. Restoration of Oriental Studies in Poland after the World War II as reflected in five letters by Tadeusz Kowalski. – Stachowski, Marek (red.). Languages and culture of Turkic peoples. (= Studia Turcologica Cracoviensia 5). Kraków: 267–285. Google Scholar
Zaborski, Andrzej. 2000. Tadeusz Kowalski (1889–1948). – Michalik, Jan & Walecki, Wacław (red.). Uniwersytet Jagielloński. Złota księga wydziału filologicznego. Kraków 2000: 409–417. Google Scholar
Zaborski, Andrzej. 2011. Koncepcja i praktyka orientalistyki profesora Tadeusza Kowalskiego. Filologie orientalne dawniej i dziś. – Sudyka, Lidia (red.) Orientalia Commemorativa. Kraków: 15–25. Google Scholar
Zajączkowska-Łopatto, Emilia. 2014. Ananiasz Zajączkowski – orientalistyka przede wszystkim. – Almanach Karaimski 3: 133–148. Google Scholar
Zajączkowski, Ananiasz. 1957. Tadeusz Kowalski i jego prace orientalistyczne. – Szkice z dziejów polskiej orientalistyki. Warszawa: 31–41. Google Scholar
Zajączkowski, Włodzimierz. 1953. Bibliografia Tadeusza Kowalskiego. – Rocznik Orientalistyczny 17: xvii-xxxvi. Google Scholar
Authors
Michał Némethmichal.nemeth@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filologiczny, Instytut Językoznawstwa Pologne
https://orcid.org/0000-0002-4720-7637
Doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, Profesor Uczelni zatrudniony w Instytucie Językoznawstwa, Przekładoznawstwa i Hungarystyki na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Członek rzeczywisty Academia Europaea (Sekcja Filologii Klasycznej i Orientalnej). Założyciel i kierownik Ośrodka Dokumentacji Językowej działającego w jego macierzystej jednostce. Stypendysta Fundacji im. Aleksandra von Humboldta przy Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji (Institut für Slavistik, Turkologie und zirkumbaltische Studien) w latach 2015–2018. Turkolog i hungarysta. Jego zainteresowania badawcze skupiają się przede wszystkim wokół językoznawstwa historycznego i etymologii; specjalizuje się w badaniach nad historią języka karaimskiego opartych na edycjach źródeł pisanych, nad kontaktami słowiańsko- i turkijsko-węgierskimi oraz nad historią słownictwa węgierskiego. Autor kilkudziesięciu artykułów i kilku książek, w tym monografii Unknown Lutsk Karaim Letters in Hebrew Script. (19th–20th Centuries). A Critical Edition (Kraków, 2011) i wydanej w wydawnictwie BRILL monografii Middle Western Karaim. A critical edition and linguistic analysis of pre-19th-century Karaim interpretations of Hebrew piyyutim (Leiden – Boston, 2020). Kierownik dwóch projektów badawczych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki: Katalog rękopisów i starodruków karaimskich (2012–2016) oraz Najstarszy znany przekład ksiąg Starego Testamentu na język Karaimów polskich. Edycja krytyczna rękopisu Tory z 1720 r. (2015–2019). Od lutego 2019 roku kierownik grantu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) pod tytułem (Re)constructing a Bible. A new approach to unedited Biblical manuscripts as sources for the early history of the Karaim language. Członek redakcji dwóch czasopism naukowych (Almanachu Karaimskiego oraz czasopisma International Journal of Eurasian Linguistics wydawanego przez wydawnictwo BRILL), członek Societas Uralo-Altaica (Göttingen, Germany), laureat wielu nagród i stypendiów, w tym stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców (2015–2018) oraz Medalu i nagrody im. Zoltána Gombocza (Gombocz Zoltán-emlékérem és -díj) przyznawanego przez Węgierskie Towarzystwo Językoznawcze dla wybitnych młodych lingwistów (2014).
Statistics
Abstract views: 208PDF downloads: 134
Licence
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.
Articles les plus lus par le même auteur ou la même autrice
- Michał Németh, An Early North-Western Karaim Text Dating from before 1700. A Linguist’s Contribution to the Biography of Josef ha-Mashbir , Karaim Almanac: Vol. 7 (2018)
- Michał Németh, Rękopisy i druki karaimskie w polskich zbiorach prywatnych. Nowe perspektywy badań karaimoznawczych , Karaim Almanac: Vol. 5 (2016)
- Michał Németh, Nowy słownik języka krymskokaraimskiego Gulayhan Aqtay i Henryka Jankowskiego (2015) z dyskusją nad odrębnością tego języka w klasyfikacji języków w tle , Karaim Almanac: Vol. 4 (2015)
