Listy Sergiusza Rudkowskiego do Profesora Tadeusza Kowalskiego

Michał Németh

michal.nemeth@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filologiczny, Instytut Językoznawstwa (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4720-7637

Abstrakt

W niniejszym artykule przedstawiono korespondencję między Sergiuszem Rudkowskim (1873–1944), karaimskim literatem i działaczem społecznym, a Profesorem Tadeuszem Kowalskim (1889–1948), założycielem współczesnej orientalistki w Polsce. Listy powstały w okresie międzywojennym (między 1926 a 1939 rokiem) i dotyczą przede wszystkim spraw językowych i badań naukowych. Niestety zachowały się wyłącznie listy przesłane przez Rudkowskiego, a przechowywane są one w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. Odpowiedzi Kowalskiego nie przetrwały drugiej wojny światowej. Kolekcja składa się z sześciu listów: dwa z nich napisane zostały po karaimsku (w dialekcie łucko-halickim), cztery listy sporządzono w języku polskim. Do jednego z polskojęzycznych listów Rudkowski dołączył tekst swego przemówienia w języku karaimskim z prośbą by Kowalski przetłumaczył go na język polski. Niniejsza praca zawiera więc edycję krytyczną łącznie ośmiu tekstów: sześciu listów, jednego załącznika oraz tłumaczenia owego załącznika. W artykule zawarto również analizę językową teksów karaimskich, co jest tu szczególnie istotne z uwagi na fakt, że w chwili obecnej dysponujemy stosunkowo małą liczbą źródeł, które mogą stanowić podstawę do badań nad dialektem łucko-halickim języka zachodniokaraimskiego jako języka potocznego, a mowa tu przecież u języku już wymarłym. Większość znanych nam źródeł to utwory religijne lub literackie, które do takich badań z oczywistych względów się nie nadają. Z uwagi więc na tę okoliczność fragmenty karaimskie otrzymały obszerny komentarz językoznawczy ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk potocznych i słowiańskich wpływów strukturalnych. Do artykułu załączono facsimilia listów.


Słowa kluczowe:

Karaimi w Łucku, język karaimski, dialekt łucko-halicki języka karaimskiego, Sergiusz Rudkowski, Tadeusz Kowalski, historia orientalistyki polskiej okresu międzywojennego

Bibliografia

Źródła Google Scholar

F301-332 = List A. I. Firkowicza (szammasza kienesy karaimskiej w Łucku) do Zarządu Duchownego Karaimów w Trokach. Datowany na 10 marca 1911 roku. 1 karta. Przechowywany w Wilnie w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich. Google Scholar

JSul.III.02 = Kolekcja modlitw i pieśni religijnych w języku hebrajskim i karaimskim (z wyjątkiem jednego utworu napisanego w języku polskim). Rękopis powstał w XIX wieku (między 1807 a 1832 rokiem). Kopistą był Mordechaj ben Josef z Łucka. 289 kart. Przechowywany w kolekcji Józefa Sulimowicza (1913–1973) w Warszawie. Google Scholar

Prace naukowe Google Scholar

Abkowicz, Mariola & Sulimowicz, Anna. 2010. Karaj jołłary – karaimskie drogi. Karaimi w dawnej fotografii. [Wrocław]. Google Scholar

Chafuz, Mark Èzrovič. 1995. Russko-karaimskij slovaŕ. Krymskij dialekt. Moskva. Google Scholar

Chotzner, Joseph. 1891. Immanuel di Romi, a thirteenth century Hebrew poet and novelist. – The Jewish Quarterly Review 4/1: 64–89. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1960. Z dziejów badań nad językiem i literaturą karaimską (od końca XIX w.). – Przegląd Orientalistyczny 2 (34): 145–156 [Przedruk w: Dubiński, Aleksander. 1992. Caraimica. Prace karaimoznawcze. Pod redakcją Tadeusza Majdy. Warszawa: 73–90]. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1971. Prace karaimoznawcze prof. Ananiasza Zajączkowskiego. – Przegląd Orientalistyczny 79/3: 282–285. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1974. Bibliografija trudov po karaimskomu jazyku i literature i pečatnych tekstov na karaimskom jazyke. – Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič & Zajączkowski, Ananiasz & Šapšal, Seraja Markovič (red.). Karaimsko-russko-poĺskij slovaŕ. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Mos­kva: 14–28. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1981. Prof. Dr. Włodzimierz Zajączkowski – on the occasion of his 65th birthday. – Ural-Altaische Jahrbücher. Neue Folge 1: 255–269. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1983. Włodzimierz Zajączkowski in memoriam. – Przegląd Orientalistyczny 1–4 (125–126): 186. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1991. Sergiusz Rudkowski. – Markiewicz, Henryk et al. (red.). Polski słownik biograficzny. T. 32/4. Wrocław, Warszawa, Kraków: 604. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1994. Obnovlenie karaimskogo jazyka v pervoj polovine našego stoletija. – Rocznik Orientalistyczny 49/2: 59–63. Google Scholar

Dubiński, Aleksander. 1998. Fragmenty korespondencji prof. Tadeusza Kowalskiego z Aleksandrem Mardkowiczem. – Przegląd Orientalistyczny 1 (145): 62–67. Google Scholar

Dziekan, Marek Marian. 1996. Badania arabistyczne profesora Tadeusza Kowalskiego (1889–1948). – Przegląd Orientalistyczny 1–2 (177–178): 67–72. Google Scholar

Dziurzyńska, Ewa. 1998. Der Nachlaß von Tadeusz Kowalski. – Stachowski, Marek (red.). Languages and culture of Turkic peoples. (= Studia Turcologica Cracoviensia 5). Kraków: 13–19. Google Scholar

Dziurzyńska, Ewa. 1999. Podróże naukowe Tadeusza Kowalskiego w świetle materiałów archiwalnych. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 29–53. Google Scholar

Dziurzyńska, Ewa. 2007. Tadeusz Kowalski 1889–1948. – Dziurzyńska, Ewa & Ďurčanský, Marek (red.). Korespondencja Tadeusza Kowalskiego z Janem Rypką i Bedřichem Hroznym. Opracowali: Ewa Dziurzyńska, Marek Ďur­čanský, Pavel Kodera. Kraków: 7–14. Google Scholar

Gąsiorowski, Stefan. 2020. Karaimi w Koronie i na Litwie w XV–XVIII wieku. Wydanie drugie, poszerzone. Kraków, Budapeszt, Syrakuzy. Google Scholar

Godzińska, Marzena. 2014. Włodzimierz Zajączkowski – badacz folkloru ludów tureckich. – Almanach Karaimski 3: 37–40. Google Scholar

Hübner, Piotr. 1999. Tadeusza Kowalskiego koncepcja organizacji nauki polskiej po drugiej wojnie światowej. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 19–28. Google Scholar

JRS = Slepcov, Petr Alekseevič (red.). 1972. Jakutsko-russkij slovaŕ. Moskva. Google Scholar

KarRPS = Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič & Zajączkowski, Ananiasz & Šap­šal, Seraja Markovič (red.). 1974. Karaimsko-russko-poĺskij slovaŕ. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Moskva. Google Scholar

Kończak, Izabela. 2017. Dwudziestoletnia przyjaźń na odległość. Listy profesora Tadeusza Kowalskiego do akademika Ignacego Kraczkowskiego. – Czerwiński, Grzegorz & Konopacki, Artur (red.). Wschód muzułmański w ujęciu interdyscyplinarnym. Ludzie – teksty – historia. Białystok: 85–101. Google Scholar

Kowalska-Lewicka, Anna. 1999. Tadeusz Kowalski w oczach córki. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 67–78. Google Scholar

Kowalska-Lewicka, Anna. 2008. Wspomnienie o moim Ojcu Tadeuszu Kowalskim. – Zaborski, Andrzej (red.). Ibrahim Ibn Jakub i Tadeusz Kowalski w sześćdziesiątą rocznicę edycji. Kraków: 19–24. Google Scholar

Kowalski, Kazimierz. 1999. Tadeusz Kowalski – oczami syna. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 63–66. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1917. Piosenki ludowe anatolskie o rozbójniku Czakydżym. – Rocznik Orientalistyczny 1: 334–355. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1919. Zagadki ludowe tureckie. (= Prace Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności 1). Kraków. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1922. Ze studjów nad formą poezji ludów tureckich. (= Prace Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności 5). Kraków. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1929. Karaimische Texte im Dialekt von Troki. (= Prace Komisji Orjentalistycznej Polskiej Akademji Umiejętności 11). Kraków. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1931. Osmanisch-türkische Dialekte. – Houtsma, Martijn Theodor & Arnold, Thomas Walker & Basset, René & Hartmann, Richard (red.). Enzyklopädie des Islām, t. IV. Leiden: 991–1011. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1936. Najpilniejsze zadania karaimoznawstwa. – Myśl Karaimska 11 (1935–1936): 12–23. Google Scholar

Kowalski, Tadeusz. 1937–1938. Wyrazy kipczackie w języku Ormian polskich. – Myśl Karaimska 12: 27–40. Google Scholar

Kurzowa, Zofia. 1985 [2006]. Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Wydanie trzecie: 2006. Kraków. Google Scholar

Kurzowa, Zofia. 1993 [2006]. Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Wydanie drugie: 2006. Kraków. Google Scholar

Levi, Boris Zacharovič. 1996. Russko-karaimskij slovaŕ. Krymskij dialekt. Odessa. Google Scholar

Maciuszak, Kinga. 2008. The Persian suffix -(e)stān ‘the land of’. – Studia Etymologica Cracoviensia 13: 119–140. Google Scholar

Majda, Tadeusz (red.). 2013. Urzeczeni Orientem. Listy Ananiasza Zajączkowskiego do Tadeusza Kowalskiego. Warszawa. Google Scholar

Mardkowicz, Aleksander. 1935. Karaj sez-bitigi. Słownik karaimski. Karaimisches Wörterbuch. Łuck. Google Scholar

Muchowski, Piotr & Tomal, Maciej & Sulimowicz, Anna & Witkowski, Rafał & Yariv, Arie. 2017. Dokumenty historii Karaimów polsko-litewskich. Edycja krytyczna wybranych rękopisów w językach hebrajskim, łacińskim i polskim. (= Prace Karaimoznawcze 7). Poznań. Google Scholar

Németh, Michał. 2006. Nieznane wiersze karaimskie Sergiusza Rudkowskiego (dialekt łucko-halicki). Edycja krytyczna. Kraków [niepublikowana praca magisterska obroniona na Uniwersytecie Jagiellońskim, Wydział Filologiczny, Katedra Filologii Tureckiej]. Google Scholar

Németh, Michał. 2011a. A different look at the Lutsk Karaim sound system (from the second half of the 19th century on). – Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 128: 69–101. Google Scholar

Németh, Michał. 2011b. Unknown Lutsk Karaim letters in Hebrew script (19th–20th centuries). A critical edition. (= Studia Turcologica Cracoviensia 12). Kraków. Google Scholar

Németh, Michał. 2012. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość karaimskiej działalności kulturalnojęzykowej. – Machul-Telus, Beata (red.). Karaimi. Warszawa: 53–72. Google Scholar

Németh, Michał. 2014. A historical phonology of Western Karaim. Alveolars and front labials in the south-western dialect. – Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 131/3: 247–267. Google Scholar

Pawelec, Mariusz. 2014. Sto lat temu: literacki świt nad Styrem. – Awazymyz 25/3: 18–22. Google Scholar

Pawelec, Mariusz. 2015. Nowe szczegóły z biografii Aleksandra Mardkowicza (1875–1944). – Almanach Karaimski 4: 19–32. Google Scholar

Pekarskij, Èduard Karlovič. 1907–1930. Slovaŕ jakutskago jazyka. S.-Peterburg, Leningrad. Google Scholar

Polkanov, Jurij Aleksandrovič. 1994. Obrjady i obyčai krymskich karaimov-tjurkov: ženiba, roždenie rebenka, pochorony. Bachčisaraj. Google Scholar

Pritsak, Omeljan. 1965. Schriftenverzeichnis Ananiasz Zajączkowski 1925–1963. – Ural-Altaische Jahrbücher 36/3–4: 234–251. Google Scholar

Radloff, Wilhelm. 1893–1911. Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. T. 1–4 (t. 1/1–2: 1893; t. 2/1–2: 1899; t. 3/1–2: 1905; t. 4/1–2: 1911). St. Petersburg. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1928. Tezgieninde. – Myśl Karaimska 1/4–5: 34. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1931a. Dostłar. Satyr kotarmak tirlikten jizip-ałhan. Łuck. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1931b. Korutkan dżuwaherłer. – Karaj Awazy 2: 19–20. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1932. Krwawe echo Humania na Wołyniu (Rzeź Kotowska 1768 r.). Łuck. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1933. Tutuwłanmahy Karajłarnyn Łuckada (sahync). Łuck. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1935. Kart Łucka. – Karaj Awazy 8: 14–18. Google Scholar

Rudkowski, Sergjusz. 1939. Dostłar (II ïlisi). Caja kotarmak caja ucurłaricin. Łuck. Google Scholar

Rudkowski, Nazim. 2015. Karaimskie dorastanie w Rafałówce. – Awazymyz 3 (48): 4–11. Google Scholar

Sicińska, Katarzyna. 2013. Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii). Łódź. Google Scholar

Siemieniec-Gołaś. 1998. Tadeusz Kowalski (1889–1948). – Stachowski, Marek (red.). Languages and culture of Turkic peoples. (= Studia Turcologica Cracoviensia 5). Kraków: 9–11. Google Scholar

Stachowski, Marek. 1998. Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul. – Türk Dilleri Araştırmaları 8: 211–228. Google Scholar

Sulimowicz, Anna. 1999. Wpływ Tadeusza Kowalskiego na rozwój życia kulturalnego i społecznego w Łucku i Haliczu. – Bieńkowski, Wiesław (red.). Tadeusz Kowalski 1889–1948. (= Polska Akademia Umiejętności. W służbie nauki 4). Kraków: 55–61. Google Scholar

Sulimowicz, Anna. 2002. Znaczenie halickich Karaimów dla rozwoju polskiej turkologii. – Novochako, L. & Fedoruk, O. & Beregovśkyj, O. (red.). Karajimy Galyča: istorija ta kuľtura. Materialy mižnarodnoji konferenciji. Ľviv, Galyč. Google Scholar

Sulimowicz, Anna. 2012. Polscy turkolodzy Karaimi. Od przedmiotu do podmiotu badań naukowych. – Machul-Telus, Beata (red.). Karaimi. Warszawa: 119–144. Google Scholar

Sulimowicz, Anna. 2017a. Życie społeczne gminy karaimskiej w Łucku w okresie międzywojennym (1919–1939). Praha [niepublikowana rozprawa doktorska obroniona na Uniwersytecie Karola, Wydział Teologii Husyckiej]. Google Scholar

Sulimowicz, Anna. 2017b. Życie w dawnym Łucku. – Awazymyz. Pismo Historyczno-społeczno-Kulturalne Karaimów 28/2: 14–18 [przekład artykułu S. Rudkowskiego (1935) z komentarzem]. Google Scholar

Sulimowicz-Keruth, Anna. 2020. Dokument z 1824 roku z archiwum gminy karaimskiej w Łucku. Przyczynek do zagadnienia rozproszenia osadnictwa karaimskiego na Wołyniu w XIX wieku. – Almanach Karaimski 9: 149–160. Google Scholar

Tryjarski, Edward. 1971. Główne prace turkologiczne prof. Ananiasza Zajączkowskiego. – Przegląd Orientalistyczny 79/3: 271–276. Google Scholar

Tryjarski, Edward. 1998. Restoration of Oriental Studies in Poland after the World War II as reflected in five letters by Tadeusz Kowalski. – Stachowski, Marek (red.). Languages and culture of Turkic peoples. (= Studia Turcologica Cracoviensia 5). Kraków: 267–285. Google Scholar

Zaborski, Andrzej. 2000. Tadeusz Kowalski (1889–1948). – Michalik, Jan & Walecki, Wacław (red.). Uniwersytet Jagielloński. Złota księga wydziału filologicznego. Kraków 2000: 409–417. Google Scholar

Zaborski, Andrzej. 2011. Koncepcja i praktyka orientalistyki profesora Tadeusza Kowalskiego. Filologie orientalne dawniej i dziś. – Sudyka, Lidia (red.) Orientalia Commemorativa. Kraków: 15–25. Google Scholar

Zajączkowska-Łopatto, Emilia. 2014. Ananiasz Zajączkowski – orientalistyka przede wszystkim. – Almanach Karaimski 3: 133–148. Google Scholar

Zajączkowski, Ananiasz. 1957. Tadeusz Kowalski i jego prace orientalistyczne. – Szkice z dziejów polskiej orientalistyki. Warszawa: 31–41. Google Scholar

Zajączkowski, Włodzimierz. 1953. Bibliografia Tadeusza Kowalskiego. – Rocznik Orientalistyczny 17: xvii-xxxvi. Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-12-30

Cited By / Share

Németh, M. (2020). Listy Sergiusza Rudkowskiego do Profesora Tadeusza Kowalskiego. Almanach Karaimski, 9, 59–113. https://doi.org/10.33229/ak.2020.9.2

Autorzy

Michał Németh 
michal.nemeth@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filologiczny, Instytut Językoznawstwa Polska
https://orcid.org/0000-0002-4720-7637

Doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, Profesor Uczelni zatrudniony w Instytucie Językoznawstwa, Przekłado­znawstwa i Hungarystyki na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiel­lońskiego w Krakowie. Członek rzeczywisty Academia Europaea (Sekcja Filologii Klasycznej i Orientalnej). Założyciel i kierownik Ośrodka Dokumentacji Językowej działającego w jego macierzystej jednostce. Stypendysta Fundacji im. Aleksandra von Humboldta przy Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji (Institut für Slavistik, Turkologie und zirkumbaltische Studien) w latach 2015–2018. Turkolog i hungarysta. Jego zainteresowania badawcze skupiają się przede wszystkim wokół językoznawstwa historycznego i etymologii; specjalizuje się w badaniach nad historią języka karaimskiego opartych na edycjach źródeł pisanych, nad kontaktami słowiańsko- i turkijsko-węgierskimi oraz nad historią słownictwa węgierskiego. Autor kilkudziesięciu artykułów i kilku książek, w tym monografii Unknown Lutsk Karaim Letters in Hebrew Script. (19th–20th Centuries). A Critical Edi­tion (Kraków, 2011) i wydanej w wydawnictwie BRILL monografii Middle Western Karaim. A critical edition and linguistic analysis of pre-19th-century Karaim interpretations of Hebrew piyyutim (Leiden – Boston, 2020). Kie­rownik dwóch projektów badawczych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki: Katalog rękopisów i starodruków karaimskich (2012–2016) oraz Najstarszy znany przekład ksiąg Starego Testamentu na język Karaimów polskich. Edycja krytyczna rękopisu Tory z 1720 r. (2015–2019). Od lutego 2019 roku kierownik grantu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) pod tytułem (Re)constructing a Bible. A new approach to unedited Biblical manuscripts as sources for the early history of the Karaim language. Członek redakcji dwóch czasopism naukowych (Almanachu Karaimskiego oraz czasopisma International Journal of Eurasian Linguistics wydawanego przez wydawnictwo BRILL), członek Societas Uralo-Altaica (Göttingen, Germany), laureat wielu nagród i stypendiów, w tym stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców (2015–2018) oraz Medalu i nagrody im. Zoltána Gombocza (Gombocz Zoltán-em­lékérem és -díj) przyznawanego przez Węgierskie Towarzystwo Językoznaw­cze dla wybitnych młodych lingwistów (2014).



Statystyki

Abstract views: 199
PDF downloads: 128


Licencja

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:

  • uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
  • bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w  oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.

Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.