Słowa Przyjemności. Krymsko-karaimsko-turecka anonimowa rozprawa polemiczna przeciw rabinitom, chrześcijanom, muzułmanom oraz wolnomularzom z 1816 r.
Henryk Jankowski
henryk.jankowski@icloud.comUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Neofilologii, Katedra Studiów Azjatyckich (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2576-1204
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest krytycznym wydaniem krymsko-karaimsko-tureckiej anonimowej rozprawy polemicznej zatytułowanej Igeret Imre Noʿam ‘Rozprawa Słowa Przyjemności’ przeciw rabinitom, chrześcijanom, muzułmanom i wolnomularzom, czyli ateistom. Jest to jedyna polemiczna rozprawa religijna i jedna z nielicznych rozpraw w ogóle napisana przez Karaimów w języku turkijskim. Zachowana w rękopisie i napisana lub skopiowana w 1816 r., jest najwcześniejszym dokumentem języka krymsko-karaimsko-tureckiego znanym dotąd, jeśli nie liczyć wcześniejszych pojedynczych glos i zdań. Choć rękopis, w którym obok innych tekstów znajdujemy tę rozprawę, jest znany od 2003 r., nie wspomina o niej żadne opracowanie ani bibliografia. Artykuł przedstawia dwa style językowe rozprawy: styl autorski oraz styl dawnych przekładów Biblii, częściowo zaadoptowany do języka krymsko-karaimsko-tureckiego. Omawiane są też pewne ciekawsze cechy leksykalne i gramatyczne. Nieco uwagi poświęca się też innym niebiblijnym tekstom w rękopisie, w którym znajduje się rozprawa Słowa Przyjemności.
Słowa kluczowe:
krymskokaraimskoturecki, rozprawa polemiczna, wyznawcy karaizmu, rabinici, chrześcijanie, ateiści, wydanie krytyczneBibliografia
Bibliografia
Abraham ben Yoshiyahu 1846. Sefer emuna omen. Gözlöv: Mordeẖay Tırışqan [Hebrew title and name of the author אברהם יאשיהו ירושלמי ספר אמונה אמן, and Russian title and name of the author Сеферъ Емуна Оменъ Абрама Іошайовича изъ Іерусалима on the title page]. Google Scholar
Alkım, U. Bahadır, Nazime Antel, Robert Avery, János Eckmann, Sofi Huri, Fahir Iz, Mecdud Mansuroğlu and Andreas Tietze (eds) 1991. Redhouse yeni Türkçe-İngilizce sözlük. New Redhouse Turkish-English dictionary. İstanbul: Redhouse Yayınevi. Google Scholar
Aqtay, Gülayhan 2009. Eliyahu ben Yosef Qılcı’s anthology of Crimean Karaim and Turkish literature. Vol. I Introduction, text and indexes. Vol. II Facsimile. İstanbul [=Yıldız Dil ve Edebiyat Dizisi 8]. Google Scholar
Aqtay, Gulayhan 2020. A critical edition of Mordecai Qazaz’s Crimean Karaim poem Adam oġlu ‘Man’s son’. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 73, 2: 291–319. Google Scholar
Aqtay, Gülayhan 2021. Eliyahu ben Yosef Ḳılcı’nın mecuması (Kırım Karay ve Türk edebiyatı mecmuası). İnceleme–metin–dizin–tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu. Google Scholar
Aqtay, Gulayhan and Henryk Jankowski 2015. A Crimean Karaim-English dictionary. Poznań: Department of Asian Studies. Google Scholar
Bacher, Wilhelm 1906. Judah I. In: Singer, Isidore (ed.) 1903. The Jewish Encyclopedia Volume 7. New York and London: Funk and Wagnalls. 333–337. Google Scholar
Baskakow, N. A., A. Zajączkowski and S. M. Szapszał (eds) 1974. Karaimsko-russko-pol′skij slovar′. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Moskva: Russkij jazyk. Google Scholar
Comey, Arie and Naomi Tzur 2006. New user-friendly English–Hebrew Hebrew–English dictionary. Tel Aviv: Achiasaf Publishing House. Google Scholar
Çulha, Tülay 2010. Kırım Karaycasının Katık mecuması. Metin-sözlük-dizin. İstanbul [=Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 46]. Google Scholar
Çulha, Tülay 2017. Seyfü’l-Mülûk ile Bediü’l-Cemâl hikâyesi (Kırım Karay rivayeti). Ankara: Türk Dil Kurumu. Google Scholar
Devellioğlu, Ferit 2006. Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Eski ve yeni harflerle. Ankara: Doğuş Matbaası. Google Scholar
El’jaševič, B. S. 1993. Karaimy. Kniga 2. Karaimskij bibliografičeskij slovar’ (ot konca VIII v. do 1960 g.). Moskva: Institut ètnologii im. N. N. Mikluxo-Maklaja. Google Scholar
Fasmer, Maks and O. N. Trubačov 1987. Ètimologičeskij slovar’ russkogo jazyka. t. IV. Moskva: Progress. Google Scholar
Jankowski, Henryk 2015. Crimean Turkish Karaim and the old North-Western Turkic tradition of the Karaites. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 68, 2: 199–214. Google Scholar
Jankowski, Henryk 2020. The Crimean Karaim Haggadah. Critical edition of a Crimean Karaim manuscript in comparison with Northwest, Southwest and Egyptian Versions. Journal Asiatique 308, 1: 23–61. Google Scholar
Jankowski, Henryk, Gulayhan Aqtay, Dorota Cegiołka, Tülay Çulha and Michał Németh 2019a. The Crimean Bible. Volume 1: Critical edition of the Pentateuch, Five Scrolls, Psalms, Proverbs, Job, Daniel, Ezra and Nehemiah. [Turcologica 119]. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. Google Scholar
Jankowski, Henryk, Gulayhan Aqtay, Dorota Cegiołka, Tülay Çulha and Michał Németh 2019b. The Crimean Bible. Volume 2: Translation. [Turcologica 119]. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. Google Scholar
Lasker, Daniel J. 2012 The impact of interreligious polemic on medieval philosophy. In: David M. Freidenreich and Miriam Goldstein (ed.) Interaction and intellectual exchange in the medieval Islamic world. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. 115–123. Google Scholar
Matthews, Victor H. and James C. Moyer 2005. The Old Testament: Text and context. Peabody: Hendrickson Publishers. Google Scholar
Mocatta, Moses (translated) 1851. Isaac ben Abraham. חזוק אמונה Faith Strengthened. London: J. Wertheimer and Co. Google Scholar
Pięta, Patryk 2022. O rozłamie ludu izraelskiego na karaitów i rabinitów – wydanie krytyczne tekstu z rękopisu edynburskiego Or. Ms. 629. Poznań: UAM [unpublished MA thesis]. Google Scholar
Polliack, Meira (ed.) 2003. Karaite Judaism. A guide to its history and literary sources. Leiden: Brill. Google Scholar
Poznański, Samuel 1913a. Karäisch-tatarische Literatur. Keleti Szemle 13, 1: 37–47. Google Scholar
Poznański, Samuel 1913b. Nachtrag zur «Karäisch-tatarischen Literatur». Keleti Szemle 13, 2: 360. Google Scholar
Poznański, Samuel 1914. Zweiter Nachtrag zur «Karäisch-tatarischen Literatur». Keleti Szemle 14: 223–224. Google Scholar
Poznanski, Samuel 1918. Karäische Drucke und Druckereien. Zeitschrift für Hebräische Bibliographie 21: 32–48 and 66–83. Google Scholar
Poznański, Samuel 1919. Dritter Nachtrag zur «Karäisch-tatarischen Literatur». Keleti Szemle 18: 150–151. Google Scholar
Qazaz, Mordecai ben Solomon 1835. Ṣuf Devaš. Ṭuv Ṭaʿam. Mešalim u-Maʿasiyot. Gözlöv: Zeraḥ Firkovič [also available online at https://books.google.pl/books?id=Ul9QAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false.]. Google Scholar
Schur, Nathan 1992. History of the Karaites. Frankfurt am Main etc.: Peter Lang. Google Scholar
Shapira, Dan 2003. The Turkic languages and literatures of the East European Karaites. In: Meira Polliack (ed.). 657–707. Google Scholar
Sklare, David 2003. A guide to collections of Karaite manuscripts. In: Meira Polliack (ed.). 893–924. Google Scholar
Smętek, Dorota 2015. Crimean Karaim version of Melukhat Sha’ul. Critical edition and linguistic analysis. Poznań: Katedra Studiów Azjatyckich [=Turkic Studies 5]. Google Scholar
Steinschneider, M. 1871. Karaitische Handschriften. Hebräische Bibliographie 9 (61): 9–16. Google Scholar
Šapšal, Seraja 1918. Kratkìj očerk tjurksko-karaimskoj literatury. Izvĕstìja Karaimskago Duxovnago Pravlenìja 1: 6–10 and 2: 13–17. Google Scholar
Walfish, Barry D. 2003. Karaite press and printing. In: Meira Polliack (ed.). 925–959. Google Scholar
Walfish, Barry Dov, and Kizilov, Mikhail. 2011. Bibliographia Karaitica: An annotated bibliography of Karaites and Karaism. Leiden: Brill. Google Scholar
Zajączkowski, Ananiasz 2006. Zarys religii karaimskiej. Wrocław: Bitik Google Scholar
Autorzy
Henryk Jankowskihenryk.jankowski@icloud.com
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Neofilologii, Katedra Studiów Azjatyckich Polska
https://orcid.org/0000-0003-2576-1204
Profesor w Instytucie Orientalistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Językoznawca, turkolog i hungarysta, założyciel poznańskiej turkologii. Jest autorem i współautorem blisko 200 publikacji, w tym kilku książek i wielu artykułów, publikowanych w polskich i światowych wydawnictwach, takich jak De Gruyter, Brill i Harrassowitz, zapraszany do udziału w wydawnictwach ogólnych i monograficznych, takich jak Handbook of Jewish Languages, Word-formation: An International Handbook of the Languages of Europe, Encyclopedia of Hebrew Language and Linguistics, Encyclopedia of Turkic Language and Linguistics (w przygotowaniu). Przez wiele lat zajmował się turkijskimi językami Krymu, krymskotatarskim, krymskotureckim, krymskokaraimskim i krymczackim. Inne języki z obszaru jego zainteresowań to turecki, kazachski, kirgiski i uzbecki. Wiele prac poświęcił też piśmiennictwu Tatarów litewsko-polskich.
Statystyki
Abstract views: 4PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Almanach Karaimski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.
Inne teksty tego samego autora
- Henryk Jankowski, Etymologia karaimskiego kybyn ‘pieróg’ , Almanach Karaimski: Tom 10 (2021)
- Henryk Jankowski, Hagada trockokaraimska , Almanach Karaimski: Tom 8 (2019)
- Henryk Jankowski, Wkład Hadży Seraji Szapszała do turkologii , Almanach Karaimski: Tom 3 (2014)
- Henryk Jankowski, Ku pamięci Tapaniego Harvianena (1944–2024) , Almanach Karaimski: Tom 13 (2024)
