Kokizowowie – ród uczonych

Zarach Zarachowicz

zz@karaimi.org
(Polska)

Anna Sulimowicz

(Polska)

Abstrakt

Kokizów lub też Kukizów to mała wioska położona około 30 km na północny-wschód od Lwowa. Do połowy XIX wieku istniała tu, powstała na dobrach królewskich za czasów króla Jana III Sobieskiego, gmina karaimska. Ostatnim jej członkiem był ponoć Marek syn Nisana, ojciec Aleksandra Mardkowicza, który na pamiątkę pochodzenia swej rodziny używał nazwiska Kokizow jako pseudonimu literackiego. Kokizow to jednak nie tylko nazwa podlwowskiej wioski. Na okładkach kalendarzyków wydawanych przez karaimów z Izraela widnieje napis: "Kalendarz oparty na obliczeniach astronoma ribbi Jehudy Kokizowa". Nie jest to bynajmniej przypadkowa zbieżność. Gmina w Kokizowie, choć przestała istnieć w pierwszej połowie XIX wieku, pozostawiła po sobie znaczący ślad w historii i dorobku umysłowym Karaimów. Stało się tak za sprawa rodziny uczonych, którzy przyjęli nazwisko od nazwy swej rodzinnej miejscowości. Pierwszym wybitnym przedstawicielem tej rodziny był Mordechaj syn Nisana, żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku autor rozpraw na tematy religijne.

Jego prawnuk Dawid syn Mordechaja, urodzony w Kokizowie w 1777 roku, zdecydował się wzorem innych karaimskich uczonych wyemigrować na Krym. Tam poświęcił się pracy naukowej i opublikował prace z zakresu astronomii, miedzy innymi kalendarz na lata 1840-1874. Zmarł w Nikołajewie, dokąd zmuszony był się przenieść z powodu wojny krymskiej. Trzykrotnie żonaty, miał wiele dzieci, a kilku jego synów poszło w ślady ojca i poświeciło się pracy naukowej. Mordechaj (1820-1864), pierworodny syn Dawida, był autorem prac z zakresu astronomii i logiki. Osiągnąwszy znaczny majątek z handlu, skonstruował aparaturę i urządził własne obserwatorium astronomiczne, skąd mógł prowadzić obserwacje i obliczenia faz księżyca.
Josef (1826-1886) utrzymywał się z handlu, ale jednocześnie zgodnie z rodzinną tradycją zajmował się astronomią. Przygotował wykaz terminów nowiu księżyca na 200 lat. Wiele zdziałał dla życia społecznego i religijnego gminy karaimskiej w Moskwie, której przez dziesięć lat był hazzanem. Trzeci syn, Mosze (1830-1881), hazzan w Symferopolu i Odessie pozostawił po sobie zbiór kazań, które jednak nigdy nie ukazały się drukiem. Najbardziej znanym z synów Dawida jest Jehuda. Podobnie jak ojciec i starsi bracia, on również poświęcił się astronomii. Spod jego pióra wyszło kilka prac z tej dziedziny, poświęconych obliczeniom astronomiczno-kalendarzowym, konstelacjom i ruchom gwiazd. Kalendarz karaimski jest, jak wiadomo, kalendarzem słoneczno-księżycowym, a jego miesiące są wyznaczane przez nów księżyca i nie pokrywają się z miesiącami słonecznymi. Stąd też wyznaczanie świąt, które są ruchome, nie jest sprawą prostą. Dlatego koronne dzieło ribbi Jehudy, tablice kalendarzowe do roku 2041,wydane w 1910r, są tak ważne. Do dziś stanową podstawę wszelkich karaimskich kalendarzy. Jehuda Kokizow był także autorem dzieła teologicznego, rodzaju kroniki od stworzenia świata do pojawienia się religii karaimskiej. Najmłodszy syn Dawida, Nisan, osiedlił się w Petersburgu i choć sam działalnością naukową się nie parał, był wydawcą dzieł ojca i braci.

Z rodziną Kokizowów był spokrewniony Aleksander Mardkowicz. Jego dziadek, Nisan syn Mordechaja to rodzony brat Dawida. Pozostał w rodzinnej miejscowości. Władze zaboru austriackiego nadawały Karaimom nazwiska patronimiczne, od imienia ojca. W ten sposób Nisan syn Mordechaja (Mordka, Mardka) został Mardkowiczem, podczas gdy żyjący na Krymie jego brat przyjął nazwisko Kokizow.

Słowa kluczowe:

Halicz, Kukizow, Kukizow - rodzina