Gminy karaimskie XIX wieku jako dziedzictwo Rzeczpospolitej Obojga Narodów
Petr Kaleta
halicz@email.czUniwersytet Masaryka w Brnie, Wydział Pedagogiczny, Katedra Historii (Tchéquie)
Résumé
W ciągu ostatnich dwóch dekad badania karaimoznawcze nabrały wyraźnego rozmachu. Zaczęły ukazywać się wyspecjalizowane czasopisma naukowe pt. Karaite Archives oraz Almanach Karaimski, zostały wydane niektóre dokumenty karaimskie, ukazały się również ważne monografie, jak np. publikacja Stefana Gąsiorowskiego pt. Karaimi w Koronie i na Litwie w XV−XVIII wieku (Kraków - Budapeszt 2008). Ponadto regularnie ukazuje się kwartalnik karaimski Awazymyz, na którego łamach zamieszczane są artykuły poświęcone historii. Znaczna część prac zajmuje się XIX wiekiem, kiedy to w społeczności karaimskiej doszło do istotnych zmian. Ważny był w owym okresie np. fakt, iż gminy karaimskie na Litwie (z których najliczniejsza znajdowała się Trokach) oraz na Wołyniu (główną była ta w Łucku), wraz z wejściem w skład zaboru rosyjskiego, mogły nawiązać intensywniejsze kontakty z tradycyjnymi gminami karaimskimi na Krymie i w innych częściach Rosji. Odwrotnie zaś karaimska społeczność w Haliczu), po przyłączeniu do Austrii, została odizolowana od swych współplemieńców. W karaimskich gminach w zaborze rosyjskim nastąpiło również stosunkowo szybkie połączenie tożsamości wspólnoty religijnej wyznającej karaimizm z identyfikacją grupy etnicznej, którą obecnie nazywamy Karaimami. W gminie w Haliczu natomiast, dzięki wspomnianej izolacji, karaimska tożsamość religijna została na długo zachowana przy jednoczesnym przyjmowaniu polskiej tożsamości narodowej. Wspomnienia dawnych swobód Rzeczpospolitej Obojga Narodów pozostały potem przez długi czas w pamięci ludności karaimskiej. W zaborze rosyjskim jeszcze długo wielu Karaimów używało także języka polskiego, dopiero w połowie XIX wieku częściej używano języka rosyjskiego. W Galicji przeciwnie, w drugiej połowie tego stulecia język polski się jeszcze upowszechnił. Kolejną istotną zmianą tożsamości karaimskiej w XIX wieku było jeszcze wyraźniejsze oddalanie od judaizmu, a zbliżenie do tożsamości tureckiej. Na zmiany te wpływ miała działalność kilku znanych postaci karaimskiego pochodzenia, z których jedną z najważniejszych był Abraham Firkowicz.
Mots-clés :
Gminy karaimskie XIX wieku, Gminy karaimskie XIX w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, Liderzy karaimscyRéférences
Références
Abkowicz, Mariola. Sulimowicz, Anna. Karaj jołłary – karaimskie drogi. Karaimi w dawnej fotografii. Wrocław: Bitik 2010. Google Scholar
Czacki, Tadeusz. Rozprawa o Żydach i Karaitach. Kraków: Biblioteka Polska 1860. Google Scholar
Gąsiorowski, Stefan. Karaimi w Koronie i na Litwie w XV−XVIII wieku. Kraków – Budapeszt: Wydawnictwo Austeria 2008. Google Scholar
Gmina Karaimska w Haliczu. „Awazymyz“, 2008, nr 1 (18), s. 3-4. Google Scholar
Harviainen, Tapani, Abraham Firkowicz − przeciwstawne portrety bibliofila. W: Mariola Abkowicz, Henryk Jankowski (red.): Karaj kiuńlari. Dziedzictwo Narodu Karaimskiego we współczesnej Europie / Наследие Караимов в Современной Европе / Heritage of Karaims in Present Europe. Warszawa, 19–21.09.2003. Wrocław: Bitik 2004, s. 21−27. Google Scholar
Harviainen, Tapani, The rise of Karaim cultural nationalism as part of the European movement. „Karaite Archives” 2013, vol. 1, s. 45–58. Google Scholar
Huhtala, Liisi. Harviainen, Tapani. Maila Talvio, a Finnish Authoress Visits the Karaims in Lithuania in 1894. „Studia Orientalia” 1997, t. 82, s. 99‒109. Google Scholar
Janusz, Bohdan. Karaici w Polsce. Kraków: Księgarnia Geograficzna „Orbis” 1927. Google Scholar
Mickiewicz, Władysław. Pamiętniki, t. 2. 1862-1870. Warszawa: Gebethner i Wolff 1927 (wznow. Warszawa: Wydawnictwo Iskry 2013). Google Scholar
Németh, Michał. O wpływach polskich na język Karaimów łuckich. „Ling Varia”, rok V (2010), nr 2 (10), s. 199−212. Google Scholar
Pawelec, Mariusz. Okolicznościowy dyplom dla hrabiego Alfreda Potockiego. „Awazymyz”, 2013, nr 3 (40), s. 18−21. Google Scholar
Pawłowicz, Edward. Wspomnienia: Nowogródek, więzienie, wygnanie. Lwów: nakład autora 1887. Google Scholar
Pełczyński, Grzegorz, Karaimi polscy, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 2004. Google Scholar
Sulimowicz, Anna, Karaimi, W: Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej, red. Michał Kopczyński, Wojciech Tygielski, Warszawa: Muzeum Historii Polski 2010, s. 147–160. Google Scholar
Szapszał, H[adży] S[eraja]. Ś. P. Hachan Romuald Kobecki. (Z powodu 25-lecia jego zgonu). „Myśl Karaimska” 1935−1936, z. 11, s. 80−84. Google Scholar
Talko-Hryncewicz, Julian. Karaimi vel Karaici. Zarys antropologiczno-etnograficzny. „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne”, T. 7, Kraków 1904, s. 44−100. Google Scholar
Zajączkowski, A[naniasz] [rec.]: Juljan Talko-Hryncewicz, Z przeżytych dni (1850−1908), Warszawa 1930. „Myśl Karaimska“, 1935−1936, z. 11, s. 91. Google Scholar
Zajączkowski, Ananiasz, Karaims in Poland. History, language, folklore, science. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1961. Google Scholar
Authors
Petr Kaletahalicz@email.cz
Uniwersytet Masaryka w Brnie, Wydział Pedagogiczny, Katedra Historii Tchéquie
Doktor habilitowany, historyk i slawista, docent w Katedrze Historii Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Masaryka w Brnie oraz w Katedrze Studiów Środkowoeuropejskich Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Karola w Pradze. Zajmuje się problematyką dziejów mniejszości narodowych i etnicznych w Europie Środkowej i Wschodniej (przede wszystkim w Polsce, Niemczech i na Ukrainie). Autor monografii Tajemné etnikum z Krymu. Osudy příslušníků karaimské emigrace do meziválečného Československa (Praha 2015), poświęconej Karaimom w Czechosłowacji w okresie międzywojennym. Adres do korespondencji: petr.kaleta@ff.cuni.cz.
Statistics
Abstract views: 117PDF downloads: 79
Licence
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.
Articles les plus lus par le même auteur ou la même autrice
- Petr Kaleta, Izaak Duwan-Torcow i praska grupa MChT (MChAT) w Republice Czechosłowackiej w okresie międzywojennym , Karaim Almanac: Vol. 5 (2016)
