Dekalog w karaimskich modlitewnikach i rękopisach
Magdalena Ebo-Żurek
ebomagda@gmail.comUniwersytet Jagielloński w Krakowie (Pologne)
https://orcid.org/0000-0003-2858-2236
Résumé
Jedną z podstaw religii karaimskiej stanowi Dekalog. Po karaimsku Dekalog jest nazywany On Sioźliari lub On Sioźliari Tieńriniń, w dosłownym tłumaczeniu kolejno ‘Dziesięć Słów’ i ‘Dziesięć Słów Boga’. Dekalog został zapisany w dwóch księgach biblijnych: w Księdze Wyjścia (20: 1–17) oraz w Księdze Powtórzonego Prawa (5: 6–21), a niniejszy artykuł skupia się na tekście z Księgi Wyjścia. Zajączkowski w swym popularnym Zarysie religii karaimskiej podaje polskie tłumaczenie bez tekstu karaimskiego. Autor odsyła czytelnika do modlitewników. Tekst karaimskiego Dekalogu dostepny jest, między innymi, w modlitewnikach Kołtchałar, Karaj Dińliliarniń Jalbarmach Jergialiari, oraz Karaj Koltchalary. Niniejszy artykuł porównuje także fragmenty Księgi Wyjścia (20: 1–17) pochodzące z następujących manuskryptów: ADub.III.73, JSul.III.01, BSMS 288, Eupatoria, F305-01.
Organismes de soutien
Mots-clés :
Karaimi, Dekalog, On Sioźliari Tieńriniń, Księga Wyjścia, język karaimski, przekład Biblii, transkrypcjaRéférences
Références
Bibliografia Google Scholar
Źródła Google Scholar
Przekład Pięcioksięgu, Księgi Rut, Lamentacji Jeremiasza, Księgi Koheleta oraz Księgi Estery na Język północno-zachodnio-karaimski z roku 1720. Kopista i tłumacz: Simcha syn Chananela (zm. 1723). 385 kart. Rękopis przechowywany w archiwum prywatnym w Warszawie. Tekst Księgi Rut oraz Pięcioksięgu z tego rękopisu został wydany krytycznie (zob. Németh 2015, 2021). (= ADub.III.73). Google Scholar
Przekład prawie całego Tanachu (bez 1–2 Kronik) na język wschodniokaraimski. Rękopis powstał w Czterech w XVIII wieku. Rękopis przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu w Cambridge. 620 kart. Tomy 1 i 4 zawierające Pięcioksiąg, Pieśń nad Pieśniami, Księgę Rut, Lamentacje Jeremiasza, Księgę Koheleta, Księgę Estery, Psalmy, Księgę Przysłów, Księgę Hioba, Księgę Daniela, Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza zostały wydane krytycznie przez Jankowskiego i in. (2019). (= BSMS 288). Google Scholar
Przekład Tory i Proroków Dawniejszych na język północno-zachodnio-karaimski. Kopista i tłumacz: Zevulun Rojecki. Rękopis powstał na przełomie XIX i XX wieku. 548 kart. Rękopis przechowywany w Wilnie w Bibliotece im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk. (= F305-01). Google Scholar
Firkovičius, Mykolas, Karaj Koltchalary. Karaimų Maldos, Vilnius 1993. Google Scholar
Firkovičius, Mykolas, Karaj Dińliliarniń Jalbarmach Jergialiari, Vilnius 1998. Google Scholar
Firkowicz, Szymon, Kołtchałar. Krótkie Modlitwy Karaimskie, Wilno 1935. Google Scholar
Przekład Tory i Haftary na język południowo-zachodnio-karaimski. Kopista i tłumacz: Jeszua Josef Mordkowicza (1804–1882). Rękopis powstał w Haliczu w połowie XIX wieku. 298 kart. Rękopis przechowywany w archiwum prywatnym w Warszawie. Zob. edycję cyfrową: Johan; Cegiołka; Sulimowicz-Keruth (2022). (= JSul.III.01). Google Scholar
Tiriškan, Mordechai (red.), ספר תרגום תורה בלשון טטר. Sefer Targum Torah bi-lešon Ṭaṭar. Tomy 1–4. Gözleve [= Eupatoria] 1841. (= JSul.IV.02A). Google Scholar
Edycje cyfrowe Google Scholar
Johan, Zsuzsanna; Cegiołka, Dorota; Sulimowicz-Keruth, Anna, 2022, A digital edition of the Karaim Biblical manuscript JSul.III.01. – Károly, László / Németh, Michał (red.). A database of Middle Turkic documents. Uppsala: Department of linguistics and philology. Dostępne w bazie danych pod adresem: https://middleturkic.lingfil.uu.se/manuscripts/middle-karaim/JSul.III.01. Data dostępu: 27.12.2023. Google Scholar
Opracowania naukowe Google Scholar
Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič; Zajâčkovskij, Ananiaš; Šapšal, Seraja Μarkovič, Karaimsko-russko-pol’skij slovar’. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski, Moskva 1974: Russkij Jazyk. Google Scholar
Işık, Murat, The book of Leviticus of the Gözleve Bible (1841): a comprehensive analysis. Doctoral dissertation written under the supervision of Dr. Zsuzsanna Olach, Szeged 2023, [tekst nieopublikowany]. Google Scholar
Jankowski, Henryk; Aqtay, Gulayhan, A Crimean Karaim-English Dictionary, Poznań 2015, (= Prace Karaimoznawcze 2). Redakcja: Henryk Jankowski, Piotr Muchowski. Katedra Studiów Azjatyckich UAM. Google Scholar
Jankowski, Henryk; Aqtay, Gulayhan; Cegiołka, Dorota; Çulha, Tülay, The Crimean Bible. Vol. 1. Critical edition of the Pentateuch, Five Scrolls, Psalms, Proverbs, Ezra and Nehemiah. Vol. 2. Translation. (= Turcologica 119), Wiesbaden 2019: Harrassowitz. https://doi.org/10.2307/j.ctvh4zgsw Google Scholar
Johanson, Lars, Turkic, Cambridge 2021: Cambridge University Press. Google Scholar
Klimova, Veronika, Katechizmy karaimów w Europie Wschodniej, Poznań 2017: Wydział Neofilologii UAM. https://doi.org/10.14746/9788394760946 Google Scholar
Koehler, Ludwig; Baumgartner, Walter; Stamm, Johann Jacob, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. Tomy 1–2. Redaktor naukowy wydania polskiego: Przemysław Dec, Warszawa 2008 [2013]: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”. Google Scholar
Kowalski, Tadeusz, Zur semantischen Funktion des Pluralsuffixes -LAR, -LÄR in den Türksprachen. (= Prace Komisji Orjentalistycznej 25), Kraków 1936: Polska Akademia Umiejętności. https://doi.org/10.1515/9783112615584-012 Google Scholar
Łach, Stanisław, Rekonstrukcja pierwotnego dekalogu, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1952, 5 (4), s. 296–311. Google Scholar
Musaev, Kenesbaj Musaevič, Grammatika karaimskogo âzyka: Fonetika i morfologia, Moskva 1964: Nauka. Google Scholar
Németh, Michał, An early North-Western Karaim Bible translation from 1720. Part 2: The Book of Ruth. – Karaite Archives 2015, 3, s. 49–102. https://doi.org/10.14746/ka.2014.2.06 Google Scholar
Németh, Michał, Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość karaimskiej działalności kulturalnojęzykowej. – Machul-Telus, Beata (red.): Karaimi, Warszawa 2012: Wydawnictwo Sejmowe, s. 53–72. Google Scholar
Németh, Michał, The Western Karaim Torah. A critical edition of a manuscript from 1720. Vol. 1–2. (= Languages of Asia 24), Leiden, Boston 2021: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004447370 Google Scholar
Németh, Michał, Unknown Lutsk Karaim letters in Hebrew script (19th–20th centuries). A critical edition. (= Studia Turcologica Cracoviensia 12), Kraków 2011: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Google Scholar
Németh, Michał; Anna Sulimowicz-Keruth, The emergence and evolution of the West Karaim Bible translating tradition: Manuscripts, translators, and copyists. – Journal of the American Oriental Society 2023, 143 (3), s. 555–580. https://doi.org/10.14746/ka.2014.2.06 Google Scholar
Szyszman, Szymon, Karaimizm. Historia i doktryna. Przekład z języka francuskiego: Irena Jaroszyńska, Anna Abkowicz. Redakcja polska: Mariola Abkowicz, Piotr Muchowski, Anna Sulimowicz, Szymon Pilecki, Wrocław 2005: Bitik. Google Scholar
Zajączkowski, Ananiasz, Zarys Religii Karaimskiej. Dla uczniów szkół średnich, Wrocław 2004: Bitik. Google Scholar
Authors
Magdalena Ebo-Żurekebomagda@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Pologne
https://orcid.org/0000-0003-2858-2236
Dr Magdalena Ebo-Żurek (de domo Jodłowska)
Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, turkolog, ukończyła studia na filologii tureckiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, adiunkt w Ośrodku Dokumentacji Językowej Instytutu Językoznawstwa, Przekładoznawstwa i Hungarystyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 2002–2013 pracowała w Instytucie Filologii Orientalnej UJ. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół zagadnień przekładoznawczych oraz językoznawstwa porównawczego (języków tureckich).
Statistics
Abstract views: 14PDF downloads: 14
Licence
(c) Tous droits réservés Karaim Almanac 2023
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale - Partage dans les Mêmes Conditions 4.0 International.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Almanach karaimski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Almanach karaimski udzielają Związkowi Karaimów Polskich niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych roku w Almanach karaimski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2018 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Związek Karaimów Polskich zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Wersja papierowa czasopisma jest pierwotna.