Garść danych o Karaimach z Łucka

Anna Dubińska

Abstrakt

Gmina łucka, choć mniejsza od gmin w Trokach czy Haliczu, może się pochwalić nie mniej chlubnym rodowodem. Według tradycji jej początki sięgają czasów Księcia Witolda, który miał sprowadzić Karaimów na Wołyń. Z Łucka wywodziło się wielu uczonych Karaimów, jak na przykład Mordechaj Sułtański czy najsłynniejszy karaimski uczony Abraham Firkowicz. Łucka gmina karaimska dzieliła losy miasta – nie omijały jej różne nieszczęścia, najazdy wroga, pożary, epidemie.
I choć niewielka liczebnie, przetrwała jednak do XX wieku jako jedna z pięciu gmin karaimskich na terenach Polski i Litwy.

Karaimi z Łucka, ok. 1938

 W 1939 roku gmina liczyła 60 osób. Miała swój cmentarz i położoną na brzegu Styru drewnianą kienesę. Wojna i zmiany, jakie po niej nastąpiły, nie oszczędziły łuckich Karaimów. Czterech mężczyzn zginęło: Leon Pilecki poległ na froncie karelo-fińskim, Selim Rudkowski i Józef Gołub zostali zamordowani przez bandy ukraińskie, Mojsiej Nowicki zginął w czasie bombardowania w Essen (Niemcy). Osiem osób emigrowało z Łucka, jedna rodzina została deportowana do Kazachstanu.

2 lutego 1944 r. Niemcy opuszczają miasto, wkraczają wojska radzieckie, a wraz z nimi wojsko polskie. W lipcu odwiedza nas ku naszej wielkiej radości Mieczek – Józef Sulimowicz, Karaim z Halicza, który w 1941 roku był wzięty do Armii Czerwonej. Teraz jest już w polskim mundurze. W Łucku następuje mobilizacja mężczyzn do wojska. Dostają powołanie i zostają wcieleni do wojska polskiego Daniel Gołub (kawaleria) oraz Józef Nowicki (lotnictwo).

5 kwietnia 1944 r. w Łucku smutna wiadomość – umiera Aleksander Mardkowicz, wybitny karaimski działacz, pisarz, poeta, założyciel “Karaj Awazy”, pisma w języku karaimskim, autor słownika “Karaj sez – bitigi. Słownik karaimski. Karaimisches wöterbuch”. Za pogrzebem na chłopskim wozie, pod gradem kul odprowadzamy zasłużonego członka naszej społeczności na cmentarz.

Wkrótce miejscowa ludność zostaje poinformowana, że na mocy porozumień między Polską a ZSRR odbędzie się ewakuacja ludności polskiej i żydowskiej za Bug. O Karaimach umowa repatriacyjna nie wspomina.

Pewnego dnia na Karaimszczyźnie zjawiają się dwaj panowie z PUR-u (Państwowego Urzędu Repatria-cyjnego), aby porozmawiać o dalszych losach Karaimów, lojalnych obywateli państwa polskiego. Proponują pomoc w repatriacji. Długie rozmowy, rozważania. Decyzja nie była łatwa. Nie wszyscy zdecydowali się na wyjazd. Pociągał za sobą opuszczenie domowych ognisk, rozstanie z kienesą i cmentarzem, których już nigdzie nie mieliśmy znaleźć.

W końcu kilka rodzin zdecydowało się na wyjazd. Byli to Michał i Aleksandra Gołub, Maria Gołub, Marek Gołub, Stella Gołub, Sabina Gołub, Józef Kaliski, Rozalia Mardkowicz, Tamara Mardkowicz, Emanuel Nowicki, Sabina Nowicka, Dorota Nowicka, Anna Nowicka, Amalia Nowicka, Nazim Rudkowski, Tamara Rudkowska.

Przed wyjazdem wszyscy razem odwiedziliśmy cmentarz, by pożegnać bliskich. Po raz ostatni zgromadziliśmy się na nabożeństwie w kienesie. 15 lipca 1945 roku jednym transportem wyjechaliśmy z Łucka i osiedliliśmy się w Opolu.

Orucz na cmentarzu w Łucku, ok. 1938

Dziś w Łucku nie ma już kienesy – spłonęła w pożarze w 1972 roku, a na miejscu, gdzie był cmentarz, wyrosła nowa dzielnica miasta. Zatarte zostały w Łucku ślady Karaimów, przez kilka wieków zaznaczających swą obecność na kresach Rzeczpospolitej. Dziś* w Łucku mieszka już tylko jedna rodzina karaimska, rodzina Szymona Eszwowicza. Pan Szymon, ostatni łucki Karaim, pomimo swego sędziwego wieku, przybył latem 1989 roku do Trok, by wziąć udział  w zjeździe Karaimów.

Wielu Karaimów, przybyłych z Łucka w czasie tej repatriacji, a także wcześniej, już nie żyje. Spoczywają w Warszawie na jedynym w Polsce karaimskim cmentarzu. Część wyjechała z Opola tam, gdzie były większe skupiska rodaków: do Warszawy, Wrocławia, na Wybrzeże. Obecnie mieszka w Polsce trzynaścioro Karaimów z Łucka.

 Gmina karaimska w Łucku – 1939 rok

1. Rebeka Bezikowicz z d. Kaliska
2. Stefania Bezikowicz
3. Sabina Bezikowicz
4. Anna Bezikowicz
5. Mikołaj Bezikowicz
6. Jakub Eszwowicz
7. Estera Eszwowicz z d. Turczyn
8. Szymon Eszwowicz
9. Maria Eszwowicz z d. Pilecka
10. Romuald Eszwowicz
11. Józef Eszwowicz
12. Aleksander Firkowicz ojciec
13. Rozalia Firkowicz z d. Pilecka
14. Aleksander Firkowicz
15. Eliasz Firkowicz
16. Michał Gołub
17. Aleksandra Gołub z d. Abrahamowicz
18. Aleksander Gołub
19. Daniel Gołub
20. Józef Gołub
21. Aleksander Gołub
22. Maria Gołub z d. Eszwowicz
23. Marek Gołub
24. Stella Gołub
25. Sabina Gołub
26. Aleksander Greczny
27. Józef Kaliski
28. Sabina Kapłanowska
29. Józef Łobanos – hazzan
30. Helena Łobanos z d. Ławrecka
31. Mikołaj Łokszynski
32. Aleksander Mardkowicz
33. Rozalia Mardkowicz z d. Sandomirska
34. Tamara Mardkowicz
35. Anatol Mardkowicz
36. Marek Mardkowicz
37. Aleksandra Mardkowicz
38. Dorota Nowicka z d. Sułtańska
39. Emanuel Nowicki
40. Sabina Nowicka z d. Abrahamowicz
41. Anna Nowicka
42. Józef Nowicki
43. Amalia Nowicka
44. Mojsiej Nowicki
45. Szymon Nowicki
46. Michał Nowicki
47. Sabina Nowicka z d. Eszwowicz
48. Halina Nowicka
49. Alina Robaczewska z d. Szpakowska
50. Eugeniusz Robaczewski
51. Julia Robaczewska
52. Romuald Robaczewski
53. Ananiasz Rojecki
54. Beniamin Rojecki
55. Leon Pilecki
56. Sara Pilecka z d. Leonowicz
57. Sergiusz Rudkowski
58. Tamara Rudkowska z d. Majewska
59. Selim Rudkowski
60. Nazim Rudkowski
61. Zachariasz Szpakowski

* Niniejszy tekst był pisany w 1989 roku z zamiarem zamieszczenia go w numerze drugim pierwszej serii Awazymyz, numerze, który nigdy się nie ukazał.